ISSN: 1309-8780
e-ISSN: 2822-3985

Nysa Girlandlı / Eros Figürlü Korinth Başlıkları

Serdar Hakan Öztaner1, İbrahim Ethem Koçak2

1Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Ankara/TÜRKİYE
2Gaziantep Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Gaziantep/TÜRKİYE

Anahtar Kelimeler: Nysa, Figürlü Korinth Başlığı, Eros, Girland, Sütunlu Cadde, Çarşı Bazilikası, Forum.

Nysa Antik Kenti’nde 2013-2020 yılları arasında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında[1] (Plan 1-2) dört adet girlandlı / Eros figürlü korinth başlığı ele geçmiştir. Eserlerden 13.B.14 envanter numaralı başlık (Resim 1) forumun doğu kenarında yer alan çarşı bazilikasının kuzeyindeki tribunal bölümünde[2] , diğer üç başlık (Resim 2-4) ise kentin doğu yakasındaki, doğu-batı yönlü sütunlu ana cadde / Cadde 1’in 2013, 2014 ve 2020 yılı kazılarında[3] ele geçmiştir (Plan 1-2). Başlıkların yanı sıra, başlıklardaki altı adet girlandlı Eros figürleriyle benzer ölçü ve stilde on altı adet Eros figürü parçası[4] (Resim 5) ile elli sekiz adet defne yapraklı girland askısı parçası[5] (Tablo 1) ele geçmiştir (Plan 2).

Bu çalışmada incelediğimiz girlandlı / Eros figürlü korinth başlıklarından ilki çarşı bazilikasında ele geçmiş olup, başlığın[6] yüksekliği 51 cm., alt çapı 37 cm.dir. Sütunlu cadde kazılarında ele geçen üç başlığın[7] yükseklikleri 58-60 cm., alt çapları ise 45-46 cm. arasında değişmektedir. Söz konusu korinth başlıklarının kalathosunda alt (ima folia) ve üst (secunda folia) yaprak sırası olmak üzere iki sıra akanthus yaprağı mevcuttur. Alt sıradaki yaprak dizisinde her bir yaprak, üçer yan ve bir uç yaprakçıkla birlikte yedi yaprakçıktan oluşurken, yaprak dizilerindeki orta yaprakçıklar dört parmaklıdır. Üst yaprak sırası ise üç yaprakçıktan oluşmaktadır. Aşağıya doğru uzayarak, damla formunu kaybeden yaprakçıklar arası gözler, uzun ince yarıklar şeklindedir. Yaprak orta kaburgasını her iki tarafta merkezi damarlar sınırlamaktadır. Yan, orta ve üst yaprakçıkların alt parmakları dik açı oluşturarak yataya yakın şekilde işlenmiştir. Foliumların üst kısmında ise kaulis düğümünden itibaren destek yaprakları, heliksler ve volütler işlenmiştir. Ele aldığımız dört başlığın volütlerinin büyük bölümü kırık ve eksiktir. Abakuslarının bezeme işlenişlerinde farklılıklar görülmektedir. 13.C1.103 (Resim 2) ve 14.C1.45 (Resim 3) envanter no.lu başlıklarda abakusların topuk profilli üst kısmında sağa ve sola eğimli urgan motif ile içbükey profilli alt kısmında dil motiferi yer almaktadır (Resim 2 c, 3 a, c, d). Bu tipteki abakus bezemelerinin çok yakın benzerlerini Nysa Tiyatrosu scaenae fronsu 1. katına ait korinth başlıklarında da görmekteyiz[8] . 13.B.14 (Resim 1) ve 20.C1.42-14 (Resim 4) envanter no.lu başlıklarda ise abakus topuk ve içbükey profillerinin düz bir şekilde bezemesiz olarak bırakıldığı görülmektedir (Resim 1 b-d, Resim 4 b-d). Abakusların merkezlerinde abakus çiçeği veya Eros figürü, girland dekorasyonu ile betimlenmiştir. 13.C1.103 envanter no.lu başlığın abakusunun koruna gelen a yüzünde çiçek, b ve c yüzlerinde başı sağına dönük sağ kolunu yukarıya doğru kaldırarak girland tutan Eros figürü yer almaktadır (Resim 2 a-c). 14.C1.45 envanter no.lu başlığın abakusunun koruna gelen c yüzünde başı sağına dönük sol kolunu yukarıya doğru kaldırarak girland tutan Eros figürü yer almaktadır (Resim 3 c). 13.B.14 envanter no.lu başlığın abakusunun koruna gelen b ve d yüzlerinde soluna dönük sağ kolunu kaldırarak girland tutan Eros figürü yer almaktadır (Resim 1 b, d). 20.C1.42.14 envanter no.lu başlığın abakusunun koruna gelen d yüzünde soluna dönük sağ elini kaldırarak girland tutan Eros figürü yer almaktadır (Resim 4 d). Abakusun c yüzünde ise girland bezemesine dair izler görülmektedir (Resim 4 c).

Başlıkların abakusları üzerinde yer alan Eros figürlerinin 13.C1.103 envanter no.lu başlıkta yan yana gelen iki yüzde (Resim 2 b, c), 13.B.14 envanter no.lu başlıkta ise karşılıklı iki yüzde bulunduğu tespit edilmiştir (Resim 1 b, d). Ele geçen dört başlığın kırık ve eksik yüzleri sebebi ile kesin olmamakla birlikte Eros figürlerinin daha çok görülen yüzlerde olabileceği, içe bakan yüzlerde ise abakus çiçeğinin işlendiği düşünülebilir.

Nysa Girlandlı / Eros Figürlü Korinth Başlıkları

Kat. No: 1 – (Resim 1)

Envanter No: 13.B.14

Ölçüleri: 62 x 46 cm., Yükseklik: 51 cm., Alt Çap: 37 cm., Abakus Y: 9 cm.

Buluntu Yeri: Çarşı Bazilikası, NY13.B18 sondajı

Tanım: Çarşı bazilikasının kuzeyindeki tribunal bölümünün batı kenarında ele geçen korinth başlığının üç yüzü kısmen sağlam olup a yüzünün üst yarısı kırıktır. Başlığın kalathos kısmında alt ve üst yaprak sırasında sekizer adet akanthus yaprağı yer almaktadır. Üst sıra akanthus yaprakları arasından çıkan kaulisler ve kaulislerin üzerinde ise heliksler yer alırken, en üstte ise bezemesiz topuk ve içbükey profilleri olan abakus levhası bulunmaktadır (Resim 1 b-d). Başlığın köşelerinde olması gereken volütler ve abakus levhasının a yüzü kırıktır (Resim 1 a). Abakus levhasının b ve d yüzünde ise girland taşıyan çıplak çocuk Eros betimleri yer almaktadır (Resim 1 b, d). Başlığın c yüzünün abakus levhasının merkezi kırıktır (Resim 1 c). Başlığın cephesinde yer alan çıplak Eros ve defne yapraklarından oluşan girland askısının varlığı kısmen görülmektedir (Resim 1 b, d). Başlığın üst yüzünde kenarlarda scamillus ortada ise tarak izleri ve “N” şeklindeki taşçı işareti yer almaktadır (Resim 1, üst yüz).

Kat. No: 2 – (Resim 2)

Envanter No: 13.C1.103

Ölçüleri: 75 x 74 cm., Yükseklik: 60 cm., Çap: 46 cm., Abakus Y: 11 cm.

Buluntu Yeri: Sütunlu Cadde/Cadde 1, NY13.C1-11 sondajı

Tanım: Sütunlu caddenin kuzeyindeki anıtsal girişin batı 1. aediculasının güneyinde ele geçen girlandlı / Eros figürlü korinth başlığının üç yüzü kısmen sağlam olup d yüzünün üst yarısı kırıktır. Başlığın kalathos kısmında alt ve üst yaprak sırasında sekizer adet akanthus yaprağı bulunmaktadır. Üst sıradaki yaprakların arasından çıkan kaulisler ve kaulislerin üzerinde ise helixler (Resim 2 a-c), en üstte ise abakus levhası yer almaktadır. Yan yana iki yüzde, b ve c yüzlerinin abakus levhalarının üzerinde girland taşıyan çıplak Eros betimleri yer alırken (Resim 2 b, c), a yüzünde çiçek motif bulunmaktadır (Resim 2 a). Başlığın d yüzü ise kırık olduğundan merkezde olması gereken bezeme (Eros veya çiçek motif) belli değildir. Abakus levhası üzerinde dil ve urgan motif yer almaktadır (Resim 2 b, c). B ve c yüzlerinin abakus levhası merkezinde vücudunun alt kısmı kırık olan kanatlı, çıplak Eros figürü ve girland askılarının sap kısımları görülmektedir (Resim 2 b, c). Başlığın üst yüzünde kenarlarda scamillus ortada ise tarak izleri yer almaktadır (Resim 2, üst yüz).

Kat. No: 3 – (Resim 3)

Envanter No: 14.C1.45

Ölçüleri: 85 x 66 cm., Yükseklik: 58 cm., Çap: 45 cm., Abakus Y: 10 cm.

Buluntu Yeri: Sütunlu Cadde/Cadde 1, NY14.C1-16 sondajı

Tanım: Sütunlu caddenin güney portikosunda, GP8 kaidesinin kuzeyinde ele geçen figürlü korinth başlığının kalathosunun büyük kısmı sağlamdır. Başlığın kalathos kısmının alt ve üst yaprak sıralarında sekizer adet akanthus yaprağı bulunmaktadır. Üst sıradaki yaprakların arasından çıkan kaulisler, kaulislerin üzerinde helixler ve en üstte ise abakus levhası yer almaktadır (Resim 3). Abakus levhasının büyük kısmı kırık olup sadece c yüzü ile d yüzünün kesiştiği köşe sağlamdır (Resim 3 c, d). Başlığın c yüzünde abakus levhasının orta kısmında girland taşıyan Eros figürü yer almaktadır. Eros omzunda defne yapraklarından oluşan bir girland askısı taşımaktadır (Resim 3 c). Abakus levhasında ise dil ve urgan motif yer almaktadır (Resim 3 a, c, d). Başlığın üst yüzünde abakus levhasının ortasında bulunan çıplak Eros ve bitkisel motiferin bulunduğu kısımlar tıraşlanmayarak yüksek bırakılmıştır (Resim 3, üst yüz).

Kat. No: 4 – (Resim 4)

Envanter No: 20.C1.42.14

Ölçüleri: 79 x 64 cm., Yükseklik: 60 cm., Çap: 45 cm., Abakus Y: 10 cm.

Buluntu Yeri: Sütunlu Cadde/Cadde 1, NY20.C1.42 sondajı

Tanım: Sütunlu Cadde, NY20.C1.42 sondajının orta kesiminde ele geçen figürlü korinth başlığının b, c ve d yüzü kısmen sağlam olup a yüzü kırıktır (Resim 4). Bir yüzü kırık olan başlığın kalathos kısmında alt sırada altı adet akanthus yaprağı, üst sırada ise yine altı adet akanthus yaprağı korunmuştur. Üst sıradaki yaprakların arasından çıkan kaulisler, kaulislerin üzerinde helixler ve en üstte ise abakus levhası yer almaktadır. Abakus levhasının c ve d yüzü arasında kalan köşe sağlam olup, diğer köşeler kırıktır. Abakus levhasının d yüzünde girland taşıyan çıplak Eros bulunmaktadır. Eros’un bacaklarının alt kısmı ve sol eli dirsekten kırıktır. Başlığın c yüzünde ise çiçek motif yer almaktadır. Başlığın cephesinde yer alan çıplak Eros ve çiçek motiferi arasında defne yapraklarından oluşan girland askısının varlığı kısmen görülmektedir. Abakus levhasının topuk ve içbükey profilleri bezemesiz düz bir şekilde bırakılmıştır (Resim 4 c, d). Başlığın üst yüzünde kenarlarda scamillus ortada ise tarak izleri yer almaktadır (Resim 4, üst yüz).

Tipoloji

Vitruvius’un korinth düzeni ve başlıklarının köken ve oranlarıyla ilgili aktardıkları[9] ile normal korinth başlığı üzerine gerçekleştirilmiş çalışmalar[10] korinth başlığının, Yunanistan’da MÖ 5. yüzyılın sonundan itibaren ortaya çıkışına[11] ve sonrasında Augustus Dönemi’nden itibaren yaygın olarak kullanıldığına işaret etmektedir[12]. Genel tanımıyla, bitkisel bezemelerle oluşturulan korinth başlığı, abakus levhası altındaki sepet biçiminde bir kalathos üzerine yerleştirilen iki sıra akanthus yaprağı dizisi ile ikinci sıradaki yapraklar arasından çıkan kaulislerden iki yana açılan destek yapraklarıyla desteklenen heliks ve volütlerden oluşmaktadır[13]. Köşelerinden volütlerle desteklenen abakus levhasının ortasında çoğunlukla çiçek şeklindeki bitkisel veya figüratif bezemeler yer almaktadır[14].

Nysa’da sütunlu cadde ve çarşı bazilikasında ele geçen ve bu makale kapsamında değerlendirilen dört adet girlandlı / Eros figürlü korinth başlığı (Resim 1-4), abakus levhasının ortasında, girland taşıyıcısı şeklinde kullanılmış çiçek ve Eros figürleri nedeni ile kentteki kazılarda ele geçen diğer korinth başlıklarından farklılık göstermektedir. Söz konusu başlıkları benzer figürlü korinth başlık örnekleriyle karşılaştırmak yerinde olacaktır.

İlk olarak Mısır, İran ve Paphlagonia Bölgesi’nde görülen ve Geç Hellenistik Dönem’den itibaren iyi bilinen figürlü başlıklar Anadolu’da MS 2. ve 3. yüzyıllarda sevilerek kullanılmıştır. Figürlü başlıklarda konu çeşitliliği çok fazla olup mitolojik sahneler, tanrı ve tanrıçalar, mitolojik varlıklar, hayvan betimleri, masklar, insan portre ve figürleri ile girland gibi süslemeler görülmektedir[15].

Nysa çarşı bazilikası tribunal bölümünde, kemer ayaklarınca taşınan iki adet figürlü “skylla” başlık ile 13.B.14 env. no.lu girland askısı taşıyan Eros figürlü başlık (Resim 1) kazılar sonucu ele geçmiştir[16]. Anadolu Roma Dönemi çarşı bazilikalarından Menderes Magnesiası’nda yakın bir benzerini gördüğümüz figürlü “skylla” başlık[17] dışında Ephesos[18]’da “boğa” figürlü, Aphrodisias[19], Kaunos[20], Hierapolis[21] bazilikalarında da “boğa ve aslan” figürlü başlıklar kullanılmıştır. Söz konusu bu başlıklara dayanarak, Batı Anadolu’daki çarşı bazilikalarında figürlü başlıkların sevilerek kullanılmış olduklarını söyleyebiliriz.

Nysa’da, bu makalede değinilen korinth başlıkları üzerinde Eroslar tarafından taşınan girland dekorasyonu mevcuttur. Girland dekorasyonu Erken Hellenistik Dönem’den itibaren kullanılmaya başlanan, zamanla öğe çeşitliliği artarak Roma İmparatorluk Dönemi sonuna kadar tapınak, tiyatro, stoa, sütunlu cadde, propylon gibi yapıların yanı sıra lahit ve sunaklar üzerinde de sevilerek kullanılan bir süslemedir[22]. Birçok yapıda süsleme olarak kullanılan bu dekorasyon eksiksiz olarak düşünüldüğünde taşıyıcı, girland askısı, doldurma bezemesi, bağlayıcı (taenia) ve süsleme öğelerinden oluşmaktadır. Girland dekorasyonunda mutlaka olması gereken temel öğeler ise taşıyıcı, askı ve bağlayıcı (taenia) kurdeledir[23]. Nysa çarşı bazilikası ve sütunlu cadde kazılarında ele geçen girlandlı / Eros figürlü başlıklardaki girland dekorasyonu, taşıyıcı, askı ve bağlayıcı kurdele (taenia) öğelerinden oluşmaktadır.

Taşıyıcı: Bu figürlü korinth başlıklarındaki Eros veya abakus çiçeği, defne yapraklarından oluşan girland askılarının taşıyıcısı olarak kullanılmıştır. Kanatları kapalı, ayakta durur pozisyondaki çıplak çocuk/genç tipli Eros figürlerinden altı tanesi başlıklar üzerinde korunmuşken (Resim 1 b, d, 2 b, c, 3 c, 4 d), benzer ölçü ve tipteki on altı adet figür ise parça halinde ele geçmiştir (Resim 5 a-h).

Eroslar yanakları şişkin, hafif gülümser şekildeki yüz detaylarıyla işlenmiş olup çıplak vücut hatları, göbek deliği, karın ve kasık çizgileri belirgin şekilde tasvir edilmiştir. Figürlerin bir bacağı sabit diğer bacağı ileriye doğru hareketli biçimdedir (Resim 5 a, b, h) ve bu hareketleriyle Eroslar korinth başlığın ikinci akanthus yaprak sırası üzerine basıyor olmalıdır (Resim 8 d). Erosların sırtlarından çıkan ve aşağıya doğru sarkan kanatları telekleriyle belirgin biçimde işlenmiştir (Resim 2 b, c, 4 d).

Dört başlık üzerinde koruna gelen altı adet Eros figüründen beşi sağ kolunu yukarı kaldırmışken (Resim 1 b, d, 2 b, c, 4 d), biri ise sol kolunu yukarı doğru kaldırmaktadır (Resim 3 c). Parçalar halinde ele geçmiş olan Erosların beşinde sağ kol (Resim 5 a, b, d, e, g), ikisinde ise sol kol yukarıya kaldırılmış şekilde betimlenmiştir (Resim 5 f).

Buna göre ele geçen Eros figürlerinin duruşunda genel olarak sağ kolun yukarıya kaldırılarak girland askısını tuttuğu, başların ise aksi yönde hafifçe öne doğru eğildiği görülmektedir. Buna karşılık kol ve başları birlikte korunan on bir adet Eros figürünün dördünde figürlerin başlarını yukarı kaldırdıkları kolun yönüne doğru döndürdüğü tespit edilmiştir (Resim 2 b, c, 5 a, f).

Girland Askısı: İri defne yapraklarından oluşan girland askıları taşıyıcı Eros figürlerinin başları üzerinde saplarından bağlanmaktadır. Eros figürlerinin iki yanından askı merkezine doğru sarkan girland askıları merkezde, başlığın ikinci sıra akanthus yaprağının orta yaprakçığı hizasında kurdelelerle bağlanmaktadır (Resim 6 a, b, c). Girland askılarının merkeze doğru sarkarak bir yay[24] (Çizim 1) oluşturduğu ele geçen başlık parçalarından tespit edilmiştir. Başlıklar üzerinde yer alan defne yapraklı girland askıları üç yapraktan oluşmakta olup şaşırtmalı düzensiz boğumlar şeklinde merkezde bir kurdele ile bağlanmaktadır. Yapraklar şematik olmayıp, canlılığını koruyarak birbirleri üzerine bindirilmiş, bağlantılı şekilde betimlenmiştir (Resim 4 d, 6 a, b, c). Yapraklar askı saplarında ise kurdelelerle sıkıca sarılarak meşale sapı görünümü verilmiştir (Resim 2 c, 5 f).

Bağlayıcı (taenia): Bağlayıcı kurdeleler, taşıyıcı Eros figürlerinin başı üzerinde (Resim 5 d) ve girland merkezlerinde askıları birbirlerine bağlamaktadır (Resim 6 a, b, c). Bağlayıcılar taşıyıcı üzerinde fiyonk biçiminde (Resim 5 d), askı merkezinde düz ve sıkı bir şekilde tasvir edilmiştir (Resim 6 a-c).

Nysa girlandlı/Eros figürlü başlıklarıyla benzer dekorasyonu Laodikeia Caracalla Nymphaionu[25] (Resim 8 c) ve Herakleia Pontike[26] (Resim 8 a) figürlü başlıklarıyla Perge Tiyatrosu scaenae fronsu[27] (Resim 8 d) pilaster başlığında görmekteyiz. Bu dört figürlü başlıktaki girland askısını taşıyan Erosların Nysa başlıklarında olduğu gibi bir bacakları öne doğru hareketlidir28. Nysa başlıklarındaki Erosların kanatları aşağı doğru sarkar biçimdeyken Herakleia Pontike örneğinde (Resim 8 a) Eros’un kanatları iki yana doğru açık şekilde betimlenmiştir. Nysa başlıklarında yer alan girland askıları Perge pilaster başlığında olduğu gibi Eros’un başı üzerinde kurdelelerle fiyonk şeklinde bağlanmaktadır (Resim 8 d). Nysa başlıklarından farklı olarak Herakleia Pontike’den ele geçen başlıkta Eroslar meyve ve çiçeklerden oluşan girland askısı taşırken (Resim 8 a), Perge Tiyatrosu’ndaki örnekte ise Eroslar sadece meyvelerden oluşan girland askısı taşımaktadır (Resim 8 d)[29]. Nysa başlıklarında yer alan askı sapları kurdelelerle sıkıca sarılmış uzun yarıklarla ayrılmış dilimler şeklindedir. Bu biçimdeki meşale benzeri askı sapı Alexandria Troas’ta bulunan Polygonal Yapı[30] olarak adlandırılan yapının frizleri üzerindeki girlandlı / Eros dekorasyonunda da görülmektedir.

Kappadokia Komanası Roma Dönemi Tapınağı figürlü başlıklarında Nike, Hermes, Pan gibi figürlerle taşınan defne yapraklı girland askıları yer almaktadır[31]. Girland’daki üçerli defne yapraklarından oluşan düzensiz boğumlar Nysa başlıklarındaki girland askılarıyla tipolojik benzerlik göstermektedir (Resim 8 b). Ancak Komana başlığındaki taşıyıcı figürler Nysa başlıklarındaki Eros figürlerinden farklı olarak ayakta hareketsiz düz pozisyonda girland askısını taşımaktadır[32]. Komana ve Perge örneklerindeki girland askıları Nysa başlıklarında olduğu gibi ikinci sıra akanthus yapraklarının orta yaprakçığı hizasına sarkmaktadır (Resim 8 b, d).

Ele geçen girland parçaları incelendiğinde farklı ölçülerde girland askılarının olduğu anlaşılmaktadır. Askıyı oluşturan defne yaprakları kendi dizimi içerisinde boyut olarak çok fazla farklılık göstermemektedir. Ele geçen askı sapı ve askı merkezlerine ait tüm parçalar, yapraklar ölçülerek gruplandırılmıştır. Bunun sonucunda 2-3 cm., 3-4 cm., 4-5 cm., 5-6 cm. ve 6-7 cm. aralığında en az beş farklı ölçüde askının var olduğu tespit edilmiştir (Tablo 1). Ele geçen parçalar içerisinde askıyı oluşturan defne yaprak aralarının matkapla oyulma işleminin tamamlanmadığı örneklerin de var olduğu görülmüştür (Tablo 1, 4-5 cm. grubu içinde). Bu saptamalar sonucunda, ele geçen başlık parçalarına dayanarak çok daha fazla sayıda girlandlı / Eros figürlü korinth başlığının olduğu anlaşılmaktadır. Yine bu parçalardan bazılarının işçiliğinden tamamlanmamış başlıkların da olduğu tespit edilmiştir.

Tarihlendirme

Mimari dekorasyonda Eros figürünün kullanılması Geç Hellenistik Dönem’de Pergamon örneklerinde görülmeye başlar ve figürler çocuk Eros görünümündedir[33]. Eros’un girland dekorasyonunda taşıyıcı olarak kullanıldığı en erken örnek ise Geç Hellenistik Dönem’de Pergamon Yukarı Gymnasion’da bulunan Diodoros Pasparos Exedrası’ndan ele geçen anta başlığının alt kısmında kullanılan dekorasyonda yer almaktadır[34]. Girland dekorasyonunun gelişimi incelendiğinde mimari dekorasyonda girland ve Eros figürünün birlikte kullanımının Roma İmparatorluk Dönemi’nde artarak uygulandığı görülmektedir[35]. Sevilerek kullanılan Eros figürü Antoninler Dönemi’nde ise çeşitlenmiş, yanakları şişkin, yüz hatları belirgin çocuk Eros olmasının yanı sıra vücut hatlarıyla da genç Eros şeklinde de görülmeye başlanmıştır[36].

Girland dekorasyonunda önemli bir öğe olan askılar süreç içerisinde tiplerine göre dönemsel farklılıklar göstermektedir. Defne yapraklarından oluşan askılar erken Hellenistik Dönem’den itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Erken Roma İmparatorluk Dönemi’nden itibaren girland askılarında kullanılan defne yapraklarına farklı bitkisel öğeler eklenerek çeşitlilik sağlanmıştır[37]. Antoninler Dönemi’ne gelindiğinde ise askıları oluşturan yapraklar gruplar halinde olup derin oyuklarla birbirlerinden ayrılmaktadır. Yaprakların üzerinde yer alan orta damar belirgin olup yapraklar canlılığını korumaktadır. Askılar taşıyıcı üzerinden askı merkezine doğru bir yay oluştururken hareketsiz ve boru şeklindedir[38]. Antoninler Dönemi’nde başlayan ve Severuslar Dönemi’nde de kullanılan askı saplarının meşale sapı benzeri öğeler ya da uzun yaprakların kurdelelerle sarılmasıyla oluşturulmuş meşale sapına benzer biçimdeki askı uçları ile sonlandığı görülmektedir[39] (Resim 2 c, 5 f). Nysa’da ele geçen girlandlı / Eros figürlü başlıklar üzerinde kullanılan girland dekorasyonundaki öğelere bakıldığında ise taşıyıcı olarak kullanılan çocuk/ genç Erosların ve askıların yukarıda belirtilen Antoninler Dönemi dekorasyon özelliklerini gösterdiği görülmektedir[40].

MÖ 1. yüzyıldan itibaren Roma Dönemi mimarisinde sevilerek kullanılmış olan korinth düzeninin bezemesindeki işçilik farklılıkları yapıların tarihlendirilmesinde olduğu kadar farklı bezeme atölyelerinin tespitinde de önemli bir faktördür. Roma İmparatorluk Dönemi’nde Asia Eyaleti’ndeki kentlerde artan imar faaliyetleri sonrasında özellikle Batı Anadolu’da etkin olan Pergamon-Ephesos, Aphrodisias gibi bezeme okulları da ön plana çıkmaya başlamıştır[41]. Nysa Kenti’nde MS 2. yüzyıla tarihlenen imar faaliyetleri kapsamında inşa edilen veya onarılan yapılarda Aphrodisias bezeme okulunun etkisi görülmektedir[42].

Girlandlı / Eros figürlü korinth başlıklarının güçlü ışık-gölge etkisi yaratacak şekilde işlenen akanthus yapraklarının yaprakçıkları arasında aşağıya doğru uzanan uzun ince yarıklar şeklindeki gözleri, yaprak orta kaburgasını her iki taraftan sınırlayan derin merkezi damarları, dik açıyla yataya yakın şekilde işlenmiş orta ve üst yaprakçıkların alt parmakları, dört parmaklı orta yaprakçıkları, Nysa Tiyatrosu sahne binası[43] ile sütunlu caddenin portikolarına ait MS 2. yüzyılın son çeyreğine tarihlenen korinth başlıklarıyla benzer stil özelliklerini göstermektedir. Bu dönem korinth başlıklarında görülen dört parmaklı orta yaprakçık ise Aphrodisias Bezeme Okulu’nun tipik özelliği olarak bilinmektedir[44]. MS 2. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen çarşı bazilikasının[45] figürlü “skylla” başlığında yer alan akanthus yapraklarının stilistik özellikleri Aphrodisias Bezeme Okulu ile benzerlikler göstermektedir. Ancak “skylla” başlığının beş parmaklı orta yaprakçığa sahip akanthus yaprakları bezeme ve işçilik farklılığına işaret etmektedir.

Benzer örnekler ışığında, Nysa girlandlı / Eros figürlü korinth başlıklarını, bezemelerinin stil özelliklerine göre MS 2. yüzyılın ikinci yarısına tarihlememiz mümkündür.

Değerlendirme ve Sonuç

Nysa Antik Kenti cadde-sokak sistemi üzerine yürütülmeye başlanan araştırmalar[46] kapsamında doğu-batı yönlü kentin ana caddesi olan “Plateia-Cadde 1”in kentin doğu yakasındaki bölümü 2013 yılı kazı çalışmalarıyla saptanmıştır[47]. 2013-2020 yılları arasında yürütülen kazı çalışmalarıyla büyük bölümü açığa çıkarılan Sütunlu Cadde / Cadde 1 kentin her iki yakası arasına inşa edilen köprülerden stadionun kuzeyindeki Roma Köprüsü II’den itibaren başlayarak kentin doğusuna doğru uzanmaktadır. Sütunlu cadde, 9,5 m. genişliği ve zeminin döşemesinin yer yer kireçtaşı, yer yer mermer olması nedeniyle diğer caddelerin konglomera olan döşeme taşlarından farklılık göstermektedir. Cadde 1, bu farklılıklar nedeniyle Nysa’daki en görkemli ve geniş caddedir. Caddenin kenarları boyunca uzanan portikolar içerisine yerleştirilmiş onurlandırma - hayırsever yazıtları, heykel kaideleri caddenin önemini göstermektedir. Ancak sütunlu cadde kazılarında açığa çıkarılmış olan üç girlandlı / Eros figürlü korinth başlığının (Resim 2, 3, 4) caddenin portikolarına ait olmadığı cadde kazılarında ele geçen çok sayıdaki normal korinth başlığından anlaşılmaktadır. Söz konusu figürlü başlıkların, depremler sonrası pek çok kez onarım görmüş olan sütunlu caddenin portikolarında devşirme olarak başka yapıların yıkıntılarından taşınarak kullanılmış olmaları mümkündür.

Nysa girlandlı / Eros figürlü korinth başlıklarından ilki Sütunlu Cadde / Cadde 1’in kuzeyindeki düz teras üzerine inşa edilmiş olan forumun doğu kenarı boyunca uzanan çarşı bazilikasının kuzeyindeki tribunal kısmında bulunmuştur (Plan 2, Resim 1). Nysa’nın merkezi bir noktasında yer alan forum ve çarşı bazilikasına, sütunlu caddenin kuzey portikosu üzerine inşa edilmiş olan üç kapı açıklıklı, dört aediculalı cephe mimarisine sahip 26,85 m. uzunluğundaki “anıtsal giriş” ile girilmektedir.

Forumun portikolarına ve çarşı bazilikasının neflerine ait mimari elemanların zaman içerisinde yer yer stylobat seviyesine, genelde ise temel seviyesine kadar sökülerek taşınmış oldukları 2012 yılından bu yana alanda yürütülen kazı çalışmalarıyla saptanmıştır. Mimari elemanlarına dair çok kısıtlı bilgiye sahip olduğumuz yapının temel ve stylobat seviyesinde açığa çıkarılmış olan kalıntılarına dayanarak forumun plan restitüsyonu yapılabilmiştir. Buna göre forum doğu-batı yönünde 44 m., kuzey-güney yönünde 49 m. ölçülerindeki alanı çevreleyen portikolara sahip olup doğu ve batı portikolarında yirmişer sütun, kuzey ve güney portikolarında onyedişer sütun bulunmaktadır. Forumun dört bir tarafındaki portikolarına ait toplam yetmiş adet sütunun ve taşıdıkları üst yapıya ait mimari elemanların kazılarda ele geçmemiş oluşu bunların deprem sonrası yıkımlarının ardından taşınarak başka yapılarda devşirme olarak kullanılmış olduklarını düşündürmektedir.

Roma İmparatorluk Dönemi’nde, kentlerin en merkezi yerlerinde foruma bitişik olarak inşa edilen, mahkemelerin kurulduğu, ticaretin yapıldığı kapalı çarşı mekânları olan bazilikaların figürlü başlıklarla süslü, gösterişli bir mimariye sahip oldukları Nysa çarşı bazilikasında da görülebilmektedir. Bazilikanın tribunal kısmında ele geçen girlandlı / Eros figürlü korinth başlığı ile kemer ayakları üzerindeki figürlü “skylla” başlıkları hem yapının neflerinde yer alması gereken hem de bağlantılı olduğu forumun portikolarına ait sütun başlıklarına dair fikir vermektedir.

Sonuç olarak bu çalışma kapsamında değinilen, sütunlu cadde kazılarında yaklaşık 100 m.lik bir alana yayılmış olarak, farklı noktalarda ele geçmiş olan girlandlı / Eros figürlü korinth başlıklarının ve parçalarının ait oldukları yapıya dair henüz kesin bir bilgimiz yoktur. Gelecekte gerçekleştirilecek kazılar, ortaya çıkacak yeni bulgular yeni sonuçları doğurabilecektir. Ancak yukarıda değindiğimiz saptamalar ve tarihleme doğrultusunda girlandlı / Eros figürlü korinth başlık ve parçalarının, MS 2. yüzyılın ikinci yarısında kent merkezinde, kentin sütunlu ana caddesinin kuzeyinde inşa edilmiş olan forum - çarşı bazilikasının mimarisine ait olabileceklerini söylemek mümkündür. MS 5-6. yüzyıllarda yaşanan depremler sonrasında yıkılarak, yerlerinden ve bütününden ayrılan söz konusu başlıkların, sütunlu caddenin onarımı sırasında başlık gereken sütunlar üzerine yerleştirilerek devşirme olarak yeniden kullanılmış olmaları büyük bir olasılıktır.

EKLER

Resim 1. NY.13.B.14 envanter numaralı girlandlı / Eros fgürlü korinth başlık.

Resim 2. NY.13.C1.103 envanter numaralı girlandlı / Eros fgürlü korinth başlık.

Resim 3. NY.14.C1. 45 envanter numaralı girlandlı / Eros fgürlü korinth başlık.

Resim 4. NY. 20.C1.42.14 envanter numaralı girlandlı / Eros fgürlü korinth başlık.

Resim 5. Nysa Sütunlu Cadde / Cadde 1 kazılarında ele geçen Eros fgürlü parçalar.

Resim 6. Nysa Sütunlu Cadde / Cadde 1 kazılarında ele geçen korinth başlığına ait üst yaprak – girland askısı örnekleri.

Resim 7. NY. 20-C1.42 envanter numaralı korinth başlığı girland askısı restitüsyonu (Çizim: A. Yıldırım, H. Öztaner, İ. E. Koçak)

Resim 8. Girlandlı / Eros fgürlü korinth başlıkları örnekleri. a) Heraklia Pontike Antik Kenti’nden fgürlü başlık, Hoepfner 1966, taf.19. b) Kappadokia Komanası fgürlü başlığı, Harper 1968, Pl. LIII C. c) Laodikeia Caracalla Nymphaionu fgürlü başlığı, Kahıl 1969, PL.LXXXVI, Cat. No:37. d) Perge Tiyatrosu scaenae fronsa ait pilaster başlığı, Koçak 2019, Kat. No.180.

Tablo 1. Nysa girlandlı / Eros fgürlü korinth başlıkları girland askı parçaları.

Plan 1. Nysa kent planı.

Plan 2. Girlandlı / Eros fgürlü korinth başlıkları ve başlık parçalarının buluntu durumu.

Kaynaklar

  • Alzinger 1974
  • -Alzinger, W., Augusteische Architektur in Ephesos, Im Selbstverlag, Wien.
  • Anabolu 1984
  • -Anabolu, M. U., “Batı Anadolu’da Bulunan Hellenistik Çağ ve Roma İmparatorluk Çağı Girland (Askı)lı Sunakları”, Arkeoloji ve Sanat III, 1-17.
  • Asgari 1977
  • -Asgari, N., “Die Halbfabrikate kleinasiatischer Girlandensarkophage und ihre Herkunft”, AA, 329- 380.
  • Atik 2000
  • -Atik, N., “Die Bauornamentik der Bühnenfassade des Theaters von Perge”, AA, 298-322.
  • Başaran 1995
  • -Başaran, C., “Antik Çağ Mimarisinde Estetik Anlatım”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.1, 9-14.
  • Başaran 1997
  • -Başaran, C., “Kyzikos Korinth Başlıkları”, Türk Arkeoloji Dergisi, XXXI, 1-52.
  • Başaran 2016
  • -Başaran, C., “Roma Tiyatrosu Kabartma ve Heykeltıraşlık Eserleri”, Parion Roma Tiyatrosu 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Buluntuları, ed. C. Başaran, H.E. Ergürer, Ankara, 105-123.
  • Berns 1998
  • -Berns, C., “Zur Datierung der Tempel in Seleukeia am Kalykadnos und in ElaiussaSebaste (Kilikien)”, DaM , S.10, 135-154.
  • Bingöl 1982
  • -Bingöl, O., Apollon Smintheus Tapınağı Üst Yapısı (Yayınlanmamış Doç. Tezi), Ankara.
  • Bingöl 1992
  • -Bingöl, O., “Das Skyllakapitell von Magnesia am Mäander”, Kotinos. Festschrift für Erika Simon, 418-423.
  • Cavalier 2012
  • -Cavalier L., “Chapiteaux de la Basilique çivile de Smyrne: une école smyrniote?” Basiliques et Agoras de Grece et d’Asie Mineure, Bordeaux, 159-160.
  • Cooper 1996
  • -Cooper, F. A., The Temple of Apollo Bassitas I: The Architecture, Princeton.
  • Coulton 1977
  • -Coulton, J. J., Greek Architects at Work: Problems of Structure and Design, Cornell University Press, London.
  • D’Andria- Rossignani 2012
  • -D’Andria, F. - Rossignani M. P., “La stoa-basilique de Hiérapolis de Phrygie. Architecture et contexte urbain” Basiliques et Agoras de Grèce et d’Asie Mineure, 127-152.
  • Dillon 1997
  • -Dillon, S., “Figured Pilaster Capitals from Aphrodisias” AJA, S. 101/4, 731-769.
  • Fischer 1990
  • -Fischer, M. L, Das Korintische Kapitell im Alten Israel in der Hellenistischen und Römischen Periode: Studien zur Geschichte der Baudekoration im Nahen Osten, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
  • Fossel-Peschl 1982
  • -Fossel-Peschl, E. A.,.Die Basilica am Staatmark in Ephesos, Graz.
  • Freyberger 1990
  • -Freyberger, K. S., Stadtrömische Kapitelle aus der Zeit von Domitian bis Alexander Severus. Zur Arbeitsweise und Organisation stadtrömischer Werkstätten der Kaiserzeit, Mainz am Rhein: von Zabern.
  • Grüßinger 2001
  • -Grüßinger, R., Dekorative Architecturfriese in Rom und Latinum İkonologische Studien zur römischen Baudekoration der späten Republik und Kaiserzeit, Inauguraldissertation zur Erlangung des Doktorgrades, Heidelberg.
  • Harper 1968
  • -Harper, R. P., Tituli Commanorum Cappadociae, Anatolian Studies, Vol. 18, 93-147.
  • Heilmeyer 1970
  • -Heilmeyer, W.-D., Korinthische Normalkapitelle Studien Zur Geschichte Der Römischen Architekturdekoration, Mitteilungen Des Deutschen Archäologischen Instituts, Römische Abteilung, S. 16, Ergänzungsheft, Heidelberg.
  • Hirschland 1967
  • -Hirschland, N. L.,“The Head-Capitals of Sardis”, Papers of the British School at Roma, Vol. 35,12-22.
  • Hoepfner 1966
  • -Hoepfner, W., Herakleia Pontike-Ereğli: eine baugeschichtliche Untersuchung, Forschungen an der Nordküste Kleinasiens II, Vienna.
  • Honroth 1971
  • -Honroth, M., Stadrömische Girlanden Ein Versuch zu Entwicklungsgeschichte römischer Ornamentik, ÖAI, Band XVII, Wien.
  • Işık 1975
  • -Işık, F., Anadolu Girlandlı Lahitleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Erzurum.
  • İdil 1984
  • -İdil, V., “Anadolu’da Roma İmparatorluk Çağı Korinth Başlıkları”, Anadolu XX, 1-4.
  • İdil 1999
  • -İdil, V., Nysa ve Akharaka, İstanbul.
  • İnan 1996
  • -İnan, J., “Perge Tiyatrosu Yayın Çalışmalarının Ön Raporu”, KST XVIII, II, 65-85.
  • Kadıoğlu 2001
  • -Kadıoğlu, M., “Zweı Korinthische Kapitelle aus Nysa am Mäander” eds. C. Özgünel, O. Bingöl, V. İdil, S. Doruk, K. Görkay, M. Kadıoğlu Günışığında Anadolu Cevdet Bayburtluoğlu İçin Yazılar, Anatolia in Daylight, Essays in Honour of Cevdet Bayburtluoğlu, İstanbul, 156-160.
  • Kadıoğlu 2006
  • -Kadıoğlu, M., Die Scaenae Frons des Theaters von Nysa am Mäander (2006), Forschungen in Nysa am Mänder Band I, Philipp von Zabern, Mainz am Rhein.
  • Kadıoğlu-Görkay-Mitchell 2011
  • -Kadıoğlu, M.-Görkay, K.- Mitchell, S., Roma Döneminde Ankyra, Yapı Kredi Yayınları.
  • Kadıoğlu 2014
  • -Kadıoğlu, M., Das Gerontikon von Nysa am Mäander. Forschungen in Nysa am Mäander. Band 3, Darmstadt.
  • Kahıl 1969
  • -Kahıl, L.,“IVe partie: Petits Objets”, Laodicée du Lycos le Nymphée, Campagnes 1961-1963, Paris, 235-246.
  • Kaplan 2008
  • -Kaplan, D., “Kappadokia Komanası’nda (şar) Bulunan Tapınak Üzerine Yeni Gözlemler”, Arkeoloji Dergisi XI (2008/1), 105-117.
  • Kaplan 2013
  • -Kaplan, D., Kilikia Bölgesi Roma İmparatorluk Dönemi Mimari Süslemeleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
  • Kaplan-Koçak-Alkan 2021
  • -Kaplan, D.-Koçak, İ. E.-Alkan, A., “Kappadokia’dan Yeni Bir Anıt: Ozan Köyü Anıt Mezarı (?)” Olba XXIX, 287-313.
  • Kaya 2018
  • -Kaya, F. H., “Roma Dönemi’nde Anadolu Kökenli Korinth Başlıklarının Yayılım Alanı: Sanat ve Sanatçının Devrimi”, Meltem İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi No:4, (Kış 2018), 6-32.
  • Kleiner 1992
  • -Kleiner, D.. E. E., Roman Sculpture, London.
  • Koch 1998
  • -Koch, G. (ed.), Akten des Symposiums “125 Jahre Sarkophag-Corpus” Marburg.- 4.-7. October 1995, Mainz.
  • Koch 2001
  • -Koch, G., Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri, İstanbul.
  • Koch 2007
  • -Koch, G. (ed.), Akten des Symposiums des Sarkophag-Corpus 2001, Marburg 2.- 7. Juli 2001, Mainz.
  • Koch 2010
  • -Koch, G., Türkiye’deki Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri, Antalya.
  • Koçak 2019
  • -Koçak, İ. E., Anadolu’da Hellenistik ve Roma Dönemi Cephe Mimarisinde Girland Dekorasyonu, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara .
  • Korkut 2006
  • -Korkut, T., Girlanden–Ostotheken aus Kalkstein in Pampyhylien und Kilikien Untersuchungen zu Typologie, Ikonographie und Chronologie, Mainz.
  • Kramer 1997
  • -Kramer, J., Spätantike Korinthische Säulenkapitelle İn Rom, Band 3, Wiesbaden.
  • Mendel 1912-1914
  • -Mendel, G., Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines I-III, İstanbul.
  • von Mercklin 1962
  • -von Mercklin, E., Antike Figuralkapitelle, Berlin.
  • Napp 1933
  • -Napp, A. E., Bukranion und Guirlande. Beiträge zur Entwicklungsgeschichte der hellenistischen und römischen Dekorationskunst, Heidelberg.
  • Özarslan 2013
  • -Özarslan, S. A., Pisidia Antiocheia’sı Augusutus Tapınağı Mimari Bezemeleri, ed. B. Hürmüzlü, M. Fırat, A. Gerçek, Pisidia Araştırmaları I, Isparta, 395-412.
  • Özdemir 2018
  • -Özdemir, B. Ş., “The Cult of Dionysus in the Friezes of the Tlos Theatre”, ed. T. Korkut, K. B. Özen, Festschrift für Heide Froning, 373- 387.
  • Öztaner 2006
  • -Öztaner, S. H., “Menderes Magnesiası Çarşı Bazilikası”, Anadolu / Anatolia 31, 123-152.
  • Öztaner 2012
  • -Öztaner, S. H., “La Basilique Civile de Magnésie du Méandre”, eds. L.Cavalier, R.Descat, J.des Courtils, Basiliques et Agoras de Grèce et d’Asie Mineure, Ausonius Ėditions, M 27, 167- 187.
  • Öztaner-Çizmeli Öğün 2012
  • -Öztaner, S. H.-Çizmeli Öğün, Z. “Kaunos Bazilikası”, eds. O.Bingöl, A.Öztan, H.Taşkıran, DTCF 75.Yıl Armağanı, Arkeoloji Bölümü Tarihçesi ve Kazıları (1936-2011), Anadolu/Anatolia Ek III.2, 357-366.
  • Öztaner-Akdoğu Arca-Gökalp Özdil 2014
  • -Öztaner, S. H.-Akdoğu Arca, E. N.-Gökalp Özdil, N., “Nysa Ad Maeandrum’daki Yeni Bulgular Üzerine Bir Değerlendirme”, In Memoriam Filiz Öktem, 225-246.
  • Öztaner 2016
  • -Öztaner, S. H., “La Basilique Civile de Nysa du Méandre”, Anatolia Antiqua XXIV, Paris, 311-320.
  • Öztaner-Çizmeli Öğün 2017
  • -Öztaner, S. H.-Çizmeli Öğün, Z., “The Kaunos Civil Basilica”, eds. A.Diler, S.Özen, U.Çörtük, M.Doyran, B.Özen-Kleine, S.Akerdem, N.Oğuz Özer, Y.Say Özer, Basileus, 50.Yılında Kaunos/kbid , 315-325.
  • Öztaner 2018a
  • -Öztaner, S. H., “Nysa Çarşı Bazilikası” XVII. Türk Tarih Kongresi (15-17 Eylül 2014, Ankara) Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt 1, Eski Anadolu Uygarlıkları, Ankara, 517-532.
  • Öztaner 2018b
  • -Öztaner, S. H., “Nysa Antik Kenti Şehir Planlaması” Yarının Kentleri, II. Uluslararası Şehir, Çevre ve Sağlık Kongresi, Tam Metinler Kitabı, 843-849.
  • Öztürk 2009
  • -Öztürk, A., Die Architectur der Scaenae Frons des Theaters in Perge, DAA, Band XX, Berlin.
  • Rohmann 1998
  • -Rohmann, J., Die Kapitellproduktion der Römischen Kaiserzeit in Pergamon, Pergamenische Forsch. 10.
  • Rossignani-Sacchi 2011
  • -Rossignani M. P.-Sacchi, F., “Progetto architettonico e cicli figurativi nella stoa-basilica di Hierapolis di Frigia” F. D’andria-I Romeo (eds), Roman Sculpture in Asia Minor (JRA Suppl.80).
  • Rumscheid 1994
  • -Rumscheid, F., “Untersuchungen zur kleinnasiatischen Bauornamentik des Hellenismus.”, Mainz.
  • Söldner 2018
  • -Söldner, M., “Die Bauornamentik des Zwölfeckbaus in Alexandria Troas” AMS 88, Neue Forschungen in Alexandria Troas, 179-234.
  • Squarciapino 1943
  • -Squarciapino, M., La scuola di Afrodisia, Rome.
  • Stephan 1931
  • -Stephan, M., Die Griechische Guirlande. Ein Beitrag zur Griechischen Ornamentik, Berlin.
  • Strocka 1988
  • -Strocka, V. M., Wechselwirkungen der stadtrömischen und kleinasiatischen Architektur unter Trajan und Hadrian, IstMitt 38, 291- 307.
  • Stinson 2016
  • -Stinson, P., The Civil Basilica, Aphrodisias VII, Wıesbaden.
  • Taşkıran-Çaplak 2019
  • -Taşkıran, M.-Çaplak, S., “Bursa Müzesi’nden Bir Korinthos Başlığı”, Cedrus VII, 497-510.
  • Temür-Çelik 2019
  • -Temür, A.-Çelik, M., “Bolu Müzesi’nden Bir Grup Roma Dönemi Korinth Başlığı” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Vol. 41 (Spring-2019), 120-135.
  • Türkmen 2007
  • -Türkmen, M., Pamphylia ve Kilikia’da Severuslar Dönemi Mimari Bezemesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Vandeput 1997
  • -Vandeput, L., The Architectural Decoration in Roman Asia Minor. Sagalossos: a case Study, SEMA I.
  • Vitruvius 1998
  • -Vitruvius, Mimarlık Üzerine On Kitap, Şevki Varlık Mimarlık Vakfı.
  • Webb 1996
  • -Webb, P. A., Hellenistic Architectural Sculpture, Figural Motif in Western Anatolia and the Aegean Islands, Wisconsin.
  • Wotschitzky 1948
  • -Wotschitzky, A. “Untersuchungen zur Frügeschichte des Korinthischen Baustils.” Öjh 37, 53.
  • Yılmaz 2020
  • -Yılmaz, O.,“Soloi-Pompeipolis Sütunlu Caddesi’nde Yer Alan Friz Blokları Paralelinde Yeni Gözlem, Tespit ve Öneriler”, eds. B. Öztürk, H. S. Öztürk, K. Eren, B. B Aykanat, H. Azeri, Mnemes Kharin: Filiz Dönmez Öztürk Anısına Makaleler Anadolu Arkeolojisi, Epigrafisi ve Eskiçağ Tarihine Dair Güncel Araştırmalar, İstanbul, 641-655.

Dipnotlar

  1. Nysa Antik Kenti kazı çalışmaları Doç. Dr. S. Hakan Öztaner’in 2012-2016 yılları arasında bilimsel danışmanlığında, Aydın Müze Müdürlüğü başkanlığında, 2017 yılından itibaren kazı başkanlığında, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Ankara Üniversitesi adına yürütülmüştür. Ayrıca bu makale yukarıda adı geçen kurumların ve Türk Tarih Kurumunun sağladığı destek çerçevesinde yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçların bir ürünüdür. Verdikleri desteklerden dolayı ilgili kurumlara teşekkür ederiz.
  2. Bk. katalog.
  3. 3.C1.11, 14.C1.16, 20.C1-42 sondajlarında ele geçmişlerdir.
  4. Ny 2013, 13.C1.B1, 13.C1.B3, 13.C1.11, 14.C1.13, 14.C1.15 (3 adet), 14.C1.16 A-B, 14.C1.23, 20.C1.42, 20.C1.51 no.lu sondajlarda korinth sütun başlıklarına ait Eros figür parçaları ele geçmiştir.
  5. 3.C1.2, 13.C1.B1/13, 13.C1.B3/12, 13.C1.11, 14. C1. 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 41, 18.C1. 43, 19. C1. 43, 20.C1.41, 20.C1.42 no.lu sondajlarda girland askısı parçaları ele geçmiştir.
  6. 3.B14 (Resim 1).
  7. 3.C1.103 (Resim 2), 14.C1.45 (Resim 3) ve 20.C1.42.14 (Resim 4).
  8. Kadıoğlu 2001, 156-161, Abb. 1-2; Kadıoğlu 2006, 37-38, 116-118, Taf. 14-15.
  9. Vitruvius 1998, IV. 9-10.
  10. Heilmeyer 1970; İdil 1984, 1-49; Freyberger 1990; Rumscheid 1994, 309; Başaran 1995, 9-14; Vandeput 1997, 28, 170; Temür-Çelik 2019, 122.
  11. Bassai Apollon Tapınağı’nın naos’unda kullanılan Korint başlığı en erken örnek olarak bilinmektedir. Atina’da bulunan ve MÖ. 335/34’e tarihlenen Lysikrates Anıtında ise ilk kez dış cephede kullanılmıştır. Bk. Wotschitzky 1948, 53; Coulton 1977, 128-129, fig. 55 e; İdil 1984, 1; Cooper 1996, 232, 305-312; Başaran 1997, 5, dn. 26.
  12. Heilmeyer 1970; İdil 1984, 1; Rohmann 1998; Rumscheild 1994, 309; Vandeput 1997, 170.
  13. Freyberger 1990, 6-8, Beil.I-X; Rumscheild 1994, 309; Vandeput 1997, 28.
  14. Heilmeyer 1970, 12; İdil 1984, 1; Başaran 1997, 5; Kramer 1997, 22-23; Temür-Çelik 2019, 122; Taşkıran-Çaplak, 2019, 498.
  15. Figürlü başlıkların köken ve gelişimi için bk. von Mercklin 1962, 1-60; Hoepfner 1966, taf. 12, 14-19; Hirschland 1967, 14; Türkmen 2007, Kat. No: 49-51, 53, 63; Kaplan 2008, 107, Fig. 6-7.
  16. İdil 1999, 51; Öztaner 2016, 311-320; Öztaner 2018a, 517-532.
  17. Bingöl 1992, 418-423; Öztaner 2006, 123-152; Öztaner 2012, 167-187.
  18. Alzinger 1974, 26-27; Fossel-Peschl, 1982.
  19. Dillon 1997, 731-769; Stinson 2016, 49,52. Pl 98-103.
  20. Öztaner-Çizmeli Öğün 2012, 357-366; Öztaner-Çizmeli Öğün 2017, 315-325.
  21. Rossignani-Sacchi, 2011, 234-247; D’Andria-Rossignani, 2012, 127-152.
  22. Napp 1933; Stephan 1931; Honroth 1971; Anabolu 1984, 1-17; Rumscheid 1994, 294; Vandeput 1997, 28; Grüßinger 2001; Koçak 2019; Kaplan-Koçak-Alkan 2021, dn. 12-19; Pergamon Demeter Tapınağı için bk. Rumscheid 1994, 33-34. 65.130. 154. 203. 226. 277. 281. 287-288. 294. Taf. 118 (199-3); Elaiussa Sebaste Augustus Tapınağı için bk. Berns 1998, 149-154; Taf. 39c; Kaplan 2013, 266, Kat. No. 81, Lev. 24h; Magnesia Artemis Leukophryene Tapınağı için bk. Rumscheid 1994, 39; Kleiner 1992, 96-97; Lahitler için bk. Işık 1975; Asgari 1977, 329- 380; Koch 2001; Korkut 2006; Koch 2010; Ayrıca bk. Koch (ed.) 1998; Koch (ed.) 2007; Soloi-Pompeiopolis Sütunlu Caddesi için bk. Yılmaz 2020, 641-655; Parion Tiyatrosu için bk. Başaran 2016, 115-116; Perge Tiyatrosu için bk. Atik 2000, 306, 313-314, Abb.30-32; Öztürk 2009, 72-73, taf.19, 1-2; Aspendos Tiyatrosu için bk. Vandeput 1997, 92,117-118,125,147, Pl.77.1; Tlos Tiyatrosu için bk. Özdemir 2018, 373-387; Pisidia Antiokheiası Augustus ve Roma Tapınağı, Propylon için bk. Vandeput 1997, 303-305.
  23. Stephan 1931; Napp 1933; Honroth 1971; Girland dekorasyonu için bk. Rumscheid 1994, 287, 294; Vandeput 1997, 32; Girland dekorasyonu öğeleri için bk. Bingöl 1982, 131; Koçak 2019, 31-46, şekil 1; Kaplan-Koçak-Alkan 2021, 287-313.
  24. Girland askısının yay formu için bk. Stephan 1931, 5; Anabolu 1984, 2; Özarslan 2013, 401; Koçak 2019, 42.
  25. Kahıl 1969, 211-212, PL. LXXXVI, Cat. No: 37, 1-3. Nymphaion’a ait başlık Severuslar Dönemi’ne tarihlenmektedir.
  26. Hoepfner 1966, 64, 85, 89, Taf. 19 a. Hoepfner bu figürlü başlıkları stilistik olarak değerlendirerek Severuslar Dönemi’ne tarihlemiştir.
  27. İnan 1996, 67; Atik 2000, 306, 313-314, Abb. 30-32, Öztürk 2009, 72-73, taf.19, 1-2. Perge Tiyatrosu’nda yer alan girland taşıyan Eros figürlü başlıklar Atik ve Öztürk tarafından Severuslar Dönemine tarihlendirilmiştir.
  28. Viyana Sanat Tarihi Müzesinde sergilenen bir korinth başlığı üzerinde de Eros figürü yer almaktadır. Eros’un bir bacağı öne doğru hareketlidir. Eser yukarıda belirtilen örneklerdeki Eros betimi ile ikonografik olarak benzerlik göstermektedir. von Mercklin 1962, 55-56, Abb. 251.
  29. Milano, Castello Sforzesco (Nr. 137) Müzesi’nde sergilenen kompozit başlık üzerinde defne yaprağından farklı tipte yapraklardan oluşan girland askısı yer almaktadır. von Mercklin 1962, 92, Abb. 426; Poimpei, Sallust Evi’nden ele geçen bir başlık üzerinde defne yapraklarından oluşan bir girland askısı yer almaktadır. bk. von Mercklin 1962, 92-93, Abb. 429.
  30. Söldner 2018, 220-252, Taf. 68, 85-91.
  31. Harper 1968, Pl. LIII-C; Kaplan 2008, 106-107.
  32. Harper 1968, Pl. LIV-a, b; Kaplan 2008, fig. 7-8.
  33. von Mercklin 1962, 55-56, Abb. 251; Rumscheid 1994, 126, 325, Taf. 132 (228.3); Webb 1996, 31-32. Kyme Antik Kenti’nde ele geçen bir friz bloğu üzerinde yer alan girland dekorasyonunda çocuk Eros betimi askı üzerinde kullanılmıştır. Askı üzerinde yer alan çocuk Eroslar kanatlı ve çıplaktır. Blok üzerindeki dekorasyon MÖ 302-263 yıllarına tarihlendirilmektedir. bk. Mendel 1912-1914, 1094; Rumscheid 1994, 277. 279-280, 294, Taf. 63-4 (113.1); Koçak 2019, Kat. No: 128.
  34. Rumscheid 1994, 36, 126, 294, 325, Taf.132, 228-3. Webb 1996, 32; Koçak 2019, dn.289.
  35. Girland dekorasyonunda Eros kullanımı için bk. Söldner 2018, 220-221, Taf. 68; Koçak 2019, 91-104.
  36. Honroth 1971, 54-60.
  37. Girland dekorasyonu öğeleri için bk. Bingöl 1982, 131; Koçak 2019, 31-46, şekil 1.
  38. Honroth 1971, 54.
  39. Söldner 2018, 220-252, Taf. 68, 85-91. Blok üzerindeki dekorasyonun stilistik olarak MS 2. yüzyıl ortasına tarihlendirilmesi dönem özellikleri ile uyuşmaktadır. Koçak 2019, 251-252. Severuslar Dönemi girland dekorasyonu örnekleri için bk. Koçak 2019, 252-257.
  40. Honroth 1971, 54-60.
  41. Bk. Squarciapino 1943, 80-81, 100-101; Heilmeyer 1970, 97; Strocka 1988, 295- 297. Vandeput 1997, 83, 138, 183-184; Başaran 1997, 5; Cavalier 2012, 159-160.
  42. Kadıoğlu 2006, 117, 158.
  43. Kadıoğlu 2001, 156-161, Abb. 1-2; Kadıoğlu 2006.
  44. Fischer 1990, 42; Kadıoğlu 2006, 158; Kadıoğlu-Görkay-Mitchell 2011, 174-175; Kaya 2018, 21-27.
  45. Öztaner 2018a, 517-532.
  46. Kadıoğlu 2014, 5.
  47. Öztaner-Akdoğu Arca-Gökalp Özdil 2014, 225-246; Öztaner 2018b, 843-849.

Şekil ve Tablolar

Resim 1. NY.13.B.14 envanter numaralı girlandlı / Eros fgürlü korinth başlık.
Resim 2. NY.13.C1.103 envanter numaralı girlandlı / Eros fgürlü korinth başlık.
Resim 3. NY.14.C1. 45 envanter numaralı girlandlı / Eros fgürlü korinth başlık.
Resim 4. NY. 20.C1.42.14 envanter numaralı girlandlı / Eros fgürlü korinth başlık.
Resim 5. Nysa Sütunlu Cadde / Cadde 1 kazılarında ele geçen Eros fgürlü parçalar.
Resim 6. Nysa Sütunlu Cadde / Cadde 1 kazılarında ele geçen korinth başlığına ait üst yaprak – girland askısı örnekleri.
Resim 7. NY. 20-C1.42 envanter numaralı korinth başlığı girland askısı restitüsyonu (Çizim: A. Yıldırım, H. Öztaner, İ. E. Koçak)
Resim 8. Girlandlı / Eros fgürlü korinth başlıkları örnekleri. a) Heraklia Pontike Antik Kenti’nden fgürlü başlık, Hoepfner 1966, taf.19. b) Kappadokia Komanası fgürlü başlığı, Harper 1968, Pl. LIII C. c) Laodikeia Caracalla Nymphaionu fgürlü başlığı, Kahıl 1969, PL.LXXXVI, Cat. No:37. d) Perge Tiyatrosu scaenae fronsa ait pilaster başlığı, Koçak 2019, Kat. No.180.
Plan 1. Nysa kent planı.
Plan 2. Girlandlı / Eros fgürlü korinth başlıkları ve başlık parçalarının buluntu durumu.
Tablo 1. Nysa girlandlı / Eros fgürlü korinth başlıkları girland askı parçaları.