Perge Stadiumu Anadolu’da bulunan stadiumlar içinde en iyi korunmuş örneklerdendir (Plan 1). Yapı düz zemin üzerine, tonozlarla yükseltilerek, düzgün kesilmiş bosajlı kireç taşı ve traverten bloklardan inşa edilmiştir. Sphendonesi kuzeye bakar, güneyi ise düz sonlandırılmıştır. Orta kısmında kurvatura bulunmaktadır. Stadiumun tarihlemesine dair epigrafik kesin bir kanıt ve mimari olarak ayrıntılı bir çalışma bulunmasa da bulunduğu konumun konteksti açısından MS 1. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenmektedir[1] . Yapının tonozlu bir konstrüksiyon üzerine oturması Roma Dönemi’nde inşa edildiğine dair kanıt niteliğindedir. Kuzeyinde bulunan sphendone kısmı ise yine, MS 1. yüzyıldan itibaren görülen mimari bir uygulamadır[2] .
Perge Stadiumu’nda kazılar 1990’lı yıllarda yapının doğu uzun kenarındaki tonoz önlerinde ve tonoz içlerinde gerçekleştirilmiştir[3] . 2020-2021 yıllarında ise gerek stadium içinde gerekse tonozlarda kazılara devam edilmiş[4] ve bu çalışmalarda 68 adet unguentarium gövdesi ile dip parçaları bulunmuştur (Resim 1-3). Değerlendirilen örneklerin 11 adedinde monogram tespit edilmiştir (Resim 3).
Terim ve Kullanım Alanları
Unguentariumların Klasik Dönem’de mezarlara bırakılmış olan lekythosların yerini alan bir kap formu olabileceği yaygın düşünceler arasındadır[5] . Lekythosların MÖ 4. yüzyıl sonlarına kadar mezar armağanları olarak kullanıldığı bilinmektedir[6] . Klasik Dönem sonlarında lekythosların ortadan kaybolması ve unguentariumların ortaya çıkışının bu döneme rastlaması, bu kapların lekythosların takipçisi olduğu düşüncesini destekler niteliktedir. Bununla birlikte Athenaios’un[7] metninde geçen lekythos kelimesi belki ismin kullanımının devam ettiğini gösteriyor olabilir[8] .
Unguentarium modern bir adlandırmadır. Thompson[9] , bu ismin Kartaca’da araştırma yapan Fransız bilim adamları tarafından verildiğini bildirmektedir[10]. Zaman zaman farklı adlandırmalar da karşımıza çıkmaktadır. Bu formlar kimi zaman lacrimarium[11] kimi zaman da balsamarium olarak ifade edilmektedir ve Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi’nde, tüm Akdeniz coğrafyasında görülmektedir[12].
İçeriği ifade eden Unguenta kelimesi Antik Dönem’de yağlar, merhemler, rahatlatıcılar veya sıvı aromalar için kullanılan genel bir terimdir. Unguentariumların yıkanma ile bağlantılı kullanıldığı; ayrıca Antik Dönem’deki sportif yarışmalarla bağlantısı olduğu da bilinmektedir[13]. Söz konusu kaplar günlük kullanımın yanı sıra, mezarlara ölü hediyesi olarak konulmakta, bununla birlikte içeriklerinin cenaze töreni sırasında mezarlara döküldükleri de bilinmektedir[14].
Hellström, bu küçük şişelerin, geçirgen oldukları için değerli parfümlerin taşınmasına uygun olamayacağını söyler ve pahalı mallar için pahalı kapların kullanılması gerektiği görüşünü belirtir[15]. Unguentaria içerisinde muhafaza edilen malzemenin ne olabileceği konusunda birçok olasılık bulunmaktadır. Atina’da Pandrosou Caddesi’nde mezar buluntusu iki örnekten birinin içinde bulunan obol nedeniyle, mezar sahibinin Styks Nehrini geçmesi için kayıkçı Kharon’a vereceği parayı korumaya yarayan bir kap olabileceği ileri sürülmüştür[16]. Knossos’ta yapılan araştırmalar sonucu ele geçen bir cam unguentarium içerisinde saptanmış pembemsi tozun, belki de parfüm olarak kullanılan kırmızı aşı boyasına ait olabileceği düşünülmüştür[17]. Bu verilerden hareketle seramik unguentarium içerisine konulanların sıvı maddelerden toz maddelere ya da tütsüye benzer parçacıklı maddelere kadar çeşitlilik gösterebileceği söylenmektedir[18].
Unguentariumun kullanım alanları sadece kozmetik, tedavi, gömüt geleneği ve mezar törenleriyle sınırlı değildir. Kutsal alanlar içerisine adak eşyası olarak bırakıldıkları örneklerle de karşılaşılmıştır. Örneğin, Aegina’da Apollon Kutsal Alanı’na unguentaria bırakıldığı bilinmektedir[19]. Bir diğer kutsal alan olan Pergamon Kapıkaya’da Kybele kültünde kullanılan adak eşyaları arasında unguentarium ele geçmiştir. Dolayısıyla kapların tanrıça için yapılan bahar şenliklerinde Attis’e ölü armağanı olarak bırakılmış olabileceği düşünülmektedir[20]. Seramiklerin ağız kenarlarındaki kırıklar, bir mezar ritüeli ya da bir kilise ayini sırasında bilinçli kırılmış olma ihtimalini düşündürmektedir. Nitekim Grinsell[21], bazı ritüeller esnasında seramiklerin bilinçli kırılmasıyla çıkan seslerin, Kharon’u korkutarak uzaklaştırdığını ileri sürmektedir.
Öte yandan mezar stellerindeki unguentarium betimlemeleri de belki cinsiyet farklılığına işaret ediyor olabilir. Üzerinde unguentarium betimlenmiş mezar stellerinin büyük çoğunluğu kadınlara aittir ve genelde unguentariumun yanında pyksis gibi kadınların kullandığı kozmetik amaçlı kaplar ve aynalar da bulunmaktadır. Unguentarium betimleri genellikle mezar sahibinin tasviri yanında, bazen de bir çocuk/hizmetkâr tarafından taşınır pozisyonda betimlenmiştir. Ayrıca içlerinde kozmetik ya da benzeri amaçlar için kullanılan sıvı veya merhemlerin bulunması dolayısıyla sadece kadınlar tarafından kullanılmış olabilecekleri düşünülebilir. Bunların yanı sıra günlük yaşantıda da kullanıldığı bilinmektedir[22].
Åström, bu seramiklerin çıkış yerinin kesin olarak bilinmemesine karşın Attika olmasa bile Kıta Yunanistan’dan gelmiş olabileceğine değinmektedir[23]. Unguentariumların türlerinden biri olan “iğ biçimli tip” olarak isimlendirilenlerinin, MÖ 5. yüzyıl ortalarında ilk göründüğü yer olarak İspanya gösterilmektedir[24]. Ancak MÖ geç 4. yüzyıla kadar Doğu Akdeniz’de bu form ile karşılaşılmamaktadır[25].
Geç Roma Unguentariumları
“Geç Roma Unguentariumları” adlandırılması ilk defa John Hayes tarafından yapılmıştır. Hayes, Helenistik Dönem’in yaygın iğ formlu unguentariumları ile benzerliklerine dikkat çekmiş ve bu tipolojideki küçük şişeler için “Geç Roma Unguentariumları” tanımının kullanılmasını önermiştir[26]. Geç Roma Unguentariumlarının yaygın olarak Doğu Akdeniz coğrafyasında kullanıldığı anlaşılmaktadır. Hamur yapılarının benzer olması nedeniyle ilk etapta bu formun tek merkezde üretilmiş olabileceği düşünülmüştür. Ama yine de kesin bir yargıya varmak güçtür[27]. Konuyla ilgili ilk geniş kapsamlı çalışmalar Hayes tarafından yapılmıştır. Bu seramiklerin üretim yeri olarak Filistin Bölgesi’ni önermiştir çünkü Ürdün Suyu ve kutsal topraklardaki kaynaklardan elde edilen yağlar bu bölgeden ele geçmektedir. Unguentariumların söz konusu sıvıların taşınmasında kullanılmış olabileceği görüşünü önermiştir[28]. 2008 yılındaki yayınında Hayes bu kez üretim merkezini, buluntu yoğunluğuna bağlayarak Pamphylia ve Pisidia Bölgesi üzerine yoğunlaştırmıştır[29]. Ayrıca Fırat, Güney Anadolu’da son yıllarda yapılan kazılarda çok sayıda bulunmaları nedeniyle bunların Anadolu’da üretilmiş olabilecekleri görüşünü ileri sürmektedir[30]. Eisenmenger ise, henüz unguentariumların ortaya çıkış yerinin kesinliğe kavuşmadığını ancak Kıbrıs, Filistin ya da Ürdün’ün önerilebileceğine değinmektedir[31]. Son yıllara kadar gerçekleştirilen çalışmalarda unguentariumların yoğun olarak bulunduğu bölgenin Güney-Güneybatı Anadolu olmasından yola çıkılarak söz konusu seramiklerin çıkış yerinin olmasa bile, üretim yerlerinin bu coğrafya olması kuvvetle muhtemel gözükmektedir[32]. Geç Roma Dönemi unguentariumlarının kullanımda olduğu dönem için MS 5. yüzyıldan başlayarak 7. yüzyılın ortalarına varan bir zaman aralığı önerilmektedir[33]. Damgalı örneklerin yanı sıra, büyük bir çoğunluğunu da damgasız örnekler oluşturduğu için, kapların ne zaman ve hangi amaçlarla damgalanmaya başladığı da henüz bilinmemektedir.
Form olarak dar ağızlı, ovoid gövdeli ve genellikle sivri dipli olarak tanımlanabilirler. Ayrıca Geç Roma Unguentariumlarında herhangi bir kulp veya tutamak ile karşılaşılmamıştır. Buna ek olarak düz dipli örnekler haricinde sivri dipli olanlarının düz bir zeminde destek almadan durması imkânsızdır. Bu durumda kullanım yöntemleri hakkında farklı görüşler de ortaya çıkmıştır. Yukarıda değinildiği gibi kapların boyun kısmında var olan silmenin etrafına dolanan bir ip yardımı ile asılarak kullanılmış olabilirler. Yatay şekilde durması halinde dökülmesini engellemek veya kabın kapatılması için tıpalar kullanılmış olup antik kentlerde yürütülen çalışmalarda bulunmuştur[34].
Perge’deki Geç Roma Unguentariumları
Perge’de Helenistik Dönem’den Geç Roma Dönemi’nin sonlarına kadar kullanımda olduğu bilinen unguentariumların üç temel formda üretilmiş oldukları görülmektedir[35]. Bunlar içerisinden Geç Roma unguentariumları S. Bilgin tarafından ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir[36].
2021 yılı Perge Stadiumu’nda tonozlar önünde ve tonozlar arasında toplam 68 adet Geç Roma Unguentariumu bulunmuştur (Resim 1-3)[37]. Hepsi, formun standart uygulamasında olduğu gibi çarkta üretilmiştir; basit ağız kenarına sahip, kısa boyunlu, boyun kısmının bittiği sınırda genellikle çıkıntılı bir silmesi bulunan, gövdeye doğru hafifçe genişleyerek iğ biçimini oluşturup dip kısmına doğru sivrilen bir form vermektedir. Bununla birlikte iki örneğin düz dipli olduğu görülmektedir (Kat. Nr. 53, 63).
Örneklerin cidarlarına bakıldığında kilin nispeten arıtılmış olduğu söylenebilir. Nitekim hamur katkı malzemeleri arasında kireç, kum ve çok az olmakla birlikte mika da gözlenmektedir. Hamur yapısının sert dokulu ve pürüzsüz özelliğe sahip olduğu saptanmıştır. Dip kısmına doğru kalınlaşan hamur cidarında, kaba çark izi ve kil birikintileri ile karşılaşılmaktadır. Söz konusu bu durum unguentariumların seri bir şekilde özensizce yapılmış olduklarını gösterir. Ayrıca unguentariumların çoğunun dip kısmında kabın çarktan ip ile kesilerek alınması esnasında oluşan deformasyon görülmektedir (Resim 1b). Bunun yanı sıra unguentariumların dış yüzeyinde kabın astara batırılması sırasında oluşan çömlekçinin parmak izleri de gözlenebilmektedir.
Çalışmaya konu olan örnekler üzerinden yapılan değerlendirmeler sonucunda unguentariumların yüksek dereceli bir fırınlama aşaması geçirdikleri söylenebilir. Perge’deki unguentariumların pişme sürecindeki ısı değişimine paralel olarak farklı hamur renkleri ile karşılaşılır. Büyük çoğunluğu kırmızımsı sarı renkte olan hamurların fırınlamadaki ısı değişimlerine göre hamur özünün gri, dış kısımlarının ise kırmızımsı sarı renkte olmak üzere iki farklı renk tonunu meydana geldiği görülür. Fırınlamadaki yüksek ısılı pişirim nedeniyle bazı unguentariumların koyu gri bir yüzeye sahip olduğu ve çatladıkları da görülür (Resim 3:49).
Yapılan gözlemler sonucunda Perge Stadiumu’nda 2021 yılında ele geçen 68 adet unguentarium dört farklı mal grubu içerisinde değerlendirilebilir: Bunlardan kırmızımsı sarı astarlı grup %36, sarımsı kırmızı astarlılar %26, kahverengi astarlılar %22 ve gri monokromlar %16’lık oranla karşımıza çıkmaktadır.
Unguentariumların alt kısımları üst kısımlarına göre biraz daha özensiz bırakılmıştır; astarlama sadece üst kısım ile sınırlıdır. Mevcut çoğu örnekte kabın dış yüzeyinde 1-4 cm uzunluğunda üç ile beş arasında değişen, düzensiz dikey doğrultulu oval izlerin varlığı dikkat çekicidir (Resim 1a). Bu izlerin, fırınlama sırasında kapların üst üste konulmasından kaynaklanmış olabileceği ileri sürülmüştür[38]. Ayrıca astarlama sonrasında, kapların kurutulma işleminin üç ayak üzerinde gerçekleştirildiği ve dolayısıyla bu aletin bıraktığı izler olabileceği düşünülmüştür[39]. Bu belirgin izlerin astarlama sonrasında kapların yan yana istiflenerek kurutulmaları esnasında oluştukları da önerilmiştir[40].
Bu önerilerin yanı sıra, unguentariumların astara batırılması sırasında bir maşanın kullanılması ihtimali de söz konusu olabilir. Perge buluntularındaki izlerin bazılarının düzenli ve simetrik duruşu bu ihtimali akla getirmektedir. Kap, maşa ile astara batırılmakta, ardından ters biçimde kurumaya bırakılmakta ve aynı maşa bir başka kabın astara batırılmasında yeniden kullanılmaktadır. Öte yandan tek sayıda ize sahip örnekler de bulunmaktadır. Bu durumda kaplar maşa ile astara batırılıp alındıktan sonra, gölgede hafifçe kurumaya bırakıldıklarında yan yana[41] ve üst üste istiflenmiş olabilirler (Resim 1b-c). Bu varsayım, söz konusu izlerde kısmen takip edilebilen ve kabın yüzeyinde belirgin bir kabarıklık oluşturan kil topakları ile de anlaşılmaktadır (Resim 2:4, 2:7, 2:23).
Perge’de geçmiş yıllarda yapılan çalışmalarda hatalı üretimli unguentariumlar ele geçmiştir[42]. Kibyra[43] ve Ephesos[44] gibi merkezlerde de hatalı üretimlerin yoğun olması ve yapılan analizler sonucu yerel üretimi tespit etmiş olmaları, Perge’de de yerel bir atölyenin varlığını düşündürmektedir.
Monogramlar
Perge Stadium’unda 2021 yılında yapılan çalışmalar sonucu ele geçen ve Geç Roma Unguentariumları arasında bulunan 11 adet unguentarium, dip kısmına yakın bir konumda daire ve kare şeklinde monograma sahiptir. Söz konusu monogramlar X biçimli, blok ve haç merkezli olmak üzere sınıflandırılmaktadır (Resim 3).
Geç Roma unguentariumları incelendiğinde, kırıkların bütüne yayıldığı monogramsız örneklerin aksine monogram taşıyanların gövdeden kırık oldukları anlaşılmaktadır[45]. Kırıkların damgalı kısma yakın olduğu, hatta bazen tam damganın üzerinden kırılmış olduğu da gözlemlenmiştir. Perge’de de bu durumun varlığı, monogramlı unguentariumların bilerek kırıldığı, böylece bu uygulamanın bir ritüelin parçası olabileceği düşünülmektedir.
Monogramlarla ilgili yapılan birçok çalışmada olduğu gibi, bu çalışmada da monogramların yayılım alanını, ulaşılan örneklerle genişletmek ve monogram repertuarını zenginleştirmek hedef alınmıştır. Bu durumda diğer kentlerde görülen örnekler ile paralellik gösteren bu malzeme, detaylıca incelenmiş ve Perge’de söz konusu Geç Roma Dönemi’ne tarihlenen damgalı unguentariumlar X Biçimli, Blok, Haç Merkezli ve İstisnai Monogram olmak üzere kendi içerisinde alt gruplara ayrılarak çalışılmıştır.
Perge’de görülen damgaların büyük bir çoğunluğunu oluşturan ve en erken tip olarak düşünülen X biçimliler, bazı yayınlarda, “stilize” olarak adlandırılmıştır[46]. Perge’de çalışılmış önceki örneklerden görüldüğü üzere, X biçimli monogramlarda farklı ayrıntıların bulunduğu görülmektedir[47]. Perge stadiumunda yürütülen kazılarda iki adet (Kat. Nr. 40- Resim 3:40), (Kat. Nr. 56- Resim 3:56) X biçiminde monogram bulunmaktadır. İkisinin de damga formu kare biçimlidir. Damgaların kenar uzunluklarının 1 cm ile 1,2 cm arasında olduğu anlaşılmıştır. Hayes bu tipi “basit kelebek tip” olarak tanımlamıştır[48].
Kat. Nr. 40 damgalı monogram, kare biçiminde ve 1,1x1,1 cm ebatlarındadır. Uzun kenarlarından birinde kapalı X monogramı bütünüyle korunagelmemiştir; Kat. Nr. 56’da ise 1,2 x 1,1 cm’lik ölçülere sahip monogramın uzun kenarları kapalı X halindedir[49].
İki adet örnek ile temsil edilen Haç Merkezli Monogramlar, harflerin bir haçın kollarının ucuna ve bazen de ortasına yerleştirilmek suretiyle oluşturulur[50]. İlk olarak MS 6. yüzyılın ikinci yarısından sonra görülmeye başlanan haç merkezli monogramlardan toplam iki adet (Kat. Nr. 41-Resim 3:41; Kat. Nr. 61-Resim 3:61) bulunmuştur.
Daire biçimli damga zemini Kat. Nr. 41 ve 61’de, 1,1 cm’lik çapa sahiptir. Monogramda solda E, altta O, sağda Γ, üstte Λ okunmaktadır. Monogramın okunuşu Εύλογίου (Eulogios’un) olabilir. Damga retrograd haldedir[51].
Blok Monogram
Fink tarafından “kastenförmigen” (kutu biçimli) olarak tanımlanan ve Blok Monogram olarak adlandırılan bu grupta amaç; merkezde Χ, Μ, Ν, Π, Ε ve Α harfleri ve bunlara bağlı olan diğer harflerle bir isim oluşturmaktır[52]. Çalışmamıza konu olan Blok Monogramlı örneklerden X merkezli ve haç merkezli iki adet, N, E, Π ve İstisnai birer adet örnek mevcuttur.
X Merkezli iki adet (Kat. Nr. 36-Resim 3:36; Kat. Nr. 37- Resim 3:37) monogramın her ikisi de kare biçimlidir. Damgaların kenar uzunlukları 1,4x1,2 cm arasındadır. Kat. Nr. 36’nın monogramında solda ligatür halinde O, sağda K ve B vardır. Monogramın okunuşu Βικαρίου (Bikarios’un) olabilir[53].
Kat. Nr. 37’de ise solda O ve ayna tersi halinde K, sağda B ve O harfi karşımıza çıkmaktadır.
N Merkezli olan (Kat. Nr. 49- Resim 3:49), 1,4x1,6 cm boyutlarında kare biçimli bir damgaya sahiptir. Sağda E, ligatür halinde O ve Y, solda O ve ω(?) şeklinde okunabilmiştir.
Sadece bir adet örnekle temsil edilen E Merkezli (Kat. Nr. 35-Resim 3:35), diğerlerinden farklı olarak daire şeklindedir. Çapı 1,2 cm’dir. E harfinin ortasında Π ve H, altta Θ ve Y, solda O ve P, üstte M ve T harfleri bulunmaktadır. Monogram Θεοπέμτου (Theopemtos’un) olarak okunabilir[54].
Π merkezli 1,4x1,5 cm ebatlarındaki monogramda (Kat. Nr. 34-Resim 3:34) Π’nin ortasında ayna tersi halde K veya Σ, sağda E, solda ayna tersi E(?), üstte ise ligatür halinde O ve Y okunmaktadır. Monogramın telaffuzu ἐπισκόπου (Piskopos’un) olabilir[55].
X biçimli, blok monogram ve haç merkezli monogramlara ek olarak dördüncü bir gruplama “İstisnai” adı altında yapılmıştır. Burada görülen örnekteki damga, diğerlerinden bağımsız bir tipolojiye sahip olması sebebiyle önceki gruplar arasına katılmamıştır[56]. Kat. Nr. 63 (Resim 3:63) daire formunda olup, damga çapı 1,4 cm’dir. Solda yukarıda köşeli bir ω, solda iç kısımda K ve/veya Σ, altta Δ (?), sağda B harfleri okunabilmektedir[57].
Yukarıda tanımlanan monogramların yanı sıra bir adet unguentariumun (Kat.Nr. 58) monogram çözümlenememiştir. Bu örnek üzerindeki damga açıkça görülse de monogramdaki ifadeler; damganın zayıf bir şekilde basılması nedeniyle net bir şekilde okunamamaktadır (Resim 3:58).
Perge Stadium’daki 11 adet monogramlı unguentariumun benzer örneklerine Side[58], Sagalassos[59], Seleukeia Sidera[60], Pisidia Antiokheiası[61], Kibyra[62], Limyra[63], Myra[64], Ksanthos[65], Patara[66], Hierapolis[67], Tripolis[68], Aphrodisias[69], Ephesos[70], Salamis[71], Samos[72] gibi merkezlerde karşılaşılmış olup söz konusu örnekler MS 5-7. yüzyıl arasına tarihlenmiştir.
Sonuç
Perge Stadiumu’nda 2021 yılında bulunan Geç Roma Unguentariumları tanımına uyan 68 adet eser genel olarak değerlendirildiğinde, düz gövdeli örneklerin sayısal açıdan fazla olduğu görülmektedir. Ayrıca analojilerden anlaşılacağı gibi monogramlı örnekler kullanıldıkları dönem içindeki benzerlerinden çok büyük bir farklılık sergilememektedir. Daha önceki çalışmalarda Perge’de ismi sıkça geçen Eulogios isimli piskoposun varlığı ve bu isimde damgalanmış monogramların sayısal açıdan yoğunluğu nedeniyle, Perge’de Geç Roma Unguentariumu üretimi yapılmış olabileceği düşünülmüştür. Bu çalışmada konu edilen örnekler, söz konusu teoriye yeni verilerin eklenmesini sağlamıştır. Bununla birlikte, kötü fırınlanmış, fırın içindeki yüksek ısı sebebiyle deforme olmuş, gövdesinde çatlaklar bulunan örneklerin varlığı da Perge’de unguentarium üretimine işaret edebilecek veriler arasında sayılabilir. Unguentariumlar üzerindeki izler de kanımızca kapların üretim aşamaları ile ilgili yorumlar yapılmasına olanak sağlamaktadır. Zaten ıslak ve sivri tarafından elde tutulması neredeyse imkânsız bu form, olasılıkla bir maşa kullanılarak astara batırılmakta, ardından yan yana ve üst üste istiflenerek fırınlama öncesinde kurumaya bırakılmaktadır. Gerek Perge’de yerel unguentarium üretiminin varlığı gerekse üretime yönelik görüşler, ileride gerçekleştirilecek çalışmalar sonucunda kesinlik kazanabilecektir.
KATALOG[73]
Katalog No: 1 (Resim 2:1)
16,0 cm, 1,4 cm, 0,4 - 0,7 cm, İyi, kum, az mika, 5YR 7/6, 7.5 YR 8/3, 5YR 4/4.
Katalog No: 2 (Resim 2:2)
15,4 cm, 1,4 cm, 0,4-0,5 cm, İyi, Kum, az mika, 7,5 YR 7/6, 5 YR 7/6, 5 YR 4/4.
Katalog No: 3 (Resim 2:3)
14,8 cm, 0,6 cm, 0,3-0,5 cm, Kum, çok az mika, kireç, iyi,7,5 YR 7/6, 5 YR 7/4 5 YR 4/3.
Katalog No: 4 (Resim 2:4, 1a:4)
14,5 cm, 1,3 cm 0,4-0,7 cm, kum, kireç, iyi,5YR 6/6,5YR 7/6,5YR 4/4.
Katalog No: 5 (Resim 2:5, 1a:5)
15,2 cm, 1,3 cm, 0,5-0,6 cm, kum, az mika, iyi, 7,5 YR 6/6,5 YR 6/4, 5 YR 4/4.
Katalog No: 6
17,2 cm, 0,9 cm, 0,4-0,6 cm, kireç, kum, 10 YR 5/1-2.5 YR 5/4, 7.5 YR 4/3, 7.5 YR 6/4
Katalog No: 7 (Resim 2:7, 1a:7)
15,6 cm, 0,9 cm, 0,4-0,5 cm, kum, kireç, iyi, 5 YR 6/6, 5 YR 6/6, 2.5 YR 3/4.
Katalog No: 8 (Resim 2:8, 1a:8)
17 cm, 1,2 cm, 0,3-0,5 cm, kum, mika, iyi, 7.5 YR 6/6, 2.5 YR 4/4, 10R 6/6
Katalog No: 9 (Resim 2:9)
16,2 cm, 1,3 cm, 0,5 cm, yoğun kum, mika, kireç, sert, 7.5 YR 7/6, 2.5 YR 4/4, 5 YR 6/6.
Katalog No: 10 (Resim 2:10, 1a:10)
17,2 cm, 1,2 cm, 0,3-0,5 cm, kireç, kum, az mika, Sert, 5 YR 7/6, 2.5 YR 5/4, 5 YR 7/6.
Katalog No: 11 (Resim 2:11, 1a:11)
16,2 cm, 1,1 cm, 0,4-0,5 cm, kum, mika, kireç, sert, 5 YR 6/6, 2.5 YR 4/4,5 YR 7/6.
Katalog No: 12 (Resim 2:12, 1a:12)
13,5 cm, 1,2 cm, 0,4-0,5 cm, kum, mika, kireç, sert, 5 YR 5/6, 2.5 YR 3/4, 5 YR 6/6
Katalog No: 13 (Resim 2:13)
16,0 cm, 1,4 cm, 0,3-0,4 cm, kum, mika, kireç, sert, 5 YR 7/6, 2.5 YR 4/6, 5 YR 6/6.
Katalog No: 14 (Resim 2:14, 1a:14)
16,9 cm, 1,2 cm, 0,5 cm, mika, kum, iyi, 2.5 YR 6/8, 10 R 4/6, 5 YR 7/6.
Katalog No: 15
9,6 cm, 1,4 cm, 0,4-1,3 cm, kireç, mika, iyi, 5 YR 6/4, 2.5 YR 4/4, 5 YR 6/6.
Katalog No: 17
8,8 cm, 1,2 cm, 0,5-0,7 cm, kum, kireç, 5 YR 6/8- 10 YR 5/1 gray, 2.5 YR 4/4, 2.5 YR 6/6.
Katalog No: 18
11,6 cm, 1,0 cm, 0,4-0,7 cm, kum, taşçık, mika, kireç, iyi, 5 YR 5/6, 2.5 YR 4/4, 2.5 YR 6/6.
Katalog No: 20 (Resim 2:20, 1a:20)
12,5 cm, 1,4 cm, 0,3-0,5 cm, kum, kireç, 7.5 YR 6/6- 7.5 5/1, 7.5 YR 3/2, 5 YR 6/6.
Katalog No: 21
14,2 cm, 1,1 cm, 0,4- 0,5 cm, kum, kireç, sert, 10 YR 5/1, 2.5 YR 2.5/1,5 YR 7/6.
Katalog No: 22 (Resim 2:22)
14,5 cm, 0,9 cm, 0,4- 0,6 cm, kum, kireç, mika, iyi, 7.5 YR 7/6, 7.5 YR 5/4, 7.5 YR 7/6.
Katalog No: 23 (Resim 2:23, 1a:23)
6,5 cm, 2,2 cm, 0,6-0,7 cm, az taşçık, kum, kireç, yoğun mika, orta, 2.5 YR 6/8, 5YR 6/8.
Katalog No: 24
8,7 cm, 0,9 cm, 0,6-0,9 cm, 5 YR 6/6-7.5 YR 5/1, 7.5 YR 4/3, 5 YR 6/6
Katalog No: 25 (Resim 2:25)
14,6 cm, 1,0 cm, 0,3-0,6 cm, kireç, mika, orta, 7.5 YR 6/6, 5 YR 4/6, 5 YR 6/6.
Katalog No: 26
6,5 cm, 1,1 cm, 0,7-1,0 cm, kum, 7.5 YR 6/6- 2.5 YR 6/1, 5 YR 6/6
Katalog No: 27
5,7 cm, 1,4 cm, 0,6- 0,9 cm, kireç, kum, mika, 7.5 YR 7/6- 5 YR 7/8, 7.5 YR 4/3, 7.5 YR 6/6.
Katalog No: 28
4,8 cm, 1,4 cm, 0,8 cm, taşçık, kum, mika, kireç, iyi, 7,5 YR 7/6, 2.5 YR 4/8, 5 YR 6/6.
Katalog No: 29 (Resim 2:29)
6,0 cm, 1,4 cm, 0,4-1,4 cm, kireç, mika, kum, iyi, 7.5 YR 5/6, 5 YR 6/6.
Katalog No: 30
8,2 cm, 0,5- 0,8 cm, kireç, kum, 5 YR 4/1-5 YR 5/6, 5 YR 2.5/1, 5 YR 6/6.
Katalog No: 31
7,1 cm, 1,4 cm, 0,4- 0,9 cm, kum, kireç, 5 YR 5/1-5 YR 6/4, 7.5 YR 6/2.
Katalog No: 33
8,9 cm, 1,9 cm, 0,3- 0,5 cm, mika, kum, kireç, orta, 5 YR 6/6, 2.5 YR 4/8, 5 YR 6/6
Katalog No: 34 (Resim 3:34)
10,2 cm, 1,9 cm, 0,5-1,0 cm, kum, iyi, 5 YR 6/6, 5 YR 2.5/1, 7.5 YR 7/4.
Katalog No: 35 (Resim 3:35)
5,5 cm, 1,8 cm, 0,8-0,9 cm, kireç, kum, iyi, 5 YR 6/4, 5 YR 4/1, 7.5YR 6/6.
Katalog No: 36 (Resim 3:36)
5,0 cm, 1,7 cm, 1,1-1,3 cm, kum, kireç, fazla pişmiş, 2.5 YR 5/1, 2.5 YR 4/1.
Katalog No: 37 (Resim 3:37)
6,2 cm, 1,5 cm, 0,7- 1,0 cm, az mika, kireç, kum, orta iyi, 10 YR 5/1, 7.5 YR 4/2, 5 YR 6/6
Katalog No: 38
9,4 cm, 1,6 cm, 0,6-0,9 cm, mika, kireç, kum, sert, 7.5 YR 6/1, 5 YR 5/4, 5 YR 6/6.
Katalog No: 39
8,1 cm, 1,5 cm, 0,7-0,9 cm, az mika, kum, sert, 5 YR 6/4, 2.5 YR 5/6, 5 YR 6/6.
Katalog No: 40 (Resim 3:40)
7,1 cm, 0,7-0,8 cm, az mika, kum, sert, 2.5 YR 6/6, 5 YR 6/1, 5 YR 5/2, 5 YR 6/6.
Katalog No: 41 (Resim 3:41)
9,3 cm, 0,4-1,0 cm, kum, kireç, çok iyi, 2.5 YR 6/6, 5 YR 6/1, 10 R 5/6.
Katalog No: 44
5,4 cm, 0,6-0,9 cm, 1,3 cm, kireç, kum, sert, 5 YR 5/1-5 YR 4/1, 5 YR 4/3, 5 YR 6/6.
Katalog No: 45
5,3 cm, 0,7-1,0 cm, 1,3 cm, kireç, kum, mika, orta, 2.5 YR 5/6, 5 YR 6/6
Katalog No: 46
10,0 cm, 0,4-0,8 cm, 1,3 cm, kireç, kum, mika, sert, 7.5 YR 5/2-7.5 YR 5/1, 7.5 YR 6/4, 7.5 YR 4/2.
Katalog No: 47
9,5 cm, 0,6-1,3 cm, 1,3 cm, kireç, kum, az mika, orta, 10 YR 5/2, 7.5 YR 6/6, 10 YR 5/1.
Katalog No: 48
9,1 cm, 0,4-0,6 cm, 1,8 cm, kireç, kum, sert, 5 YR 6/4, 5 YR 4/2, 5 YR 6/3.
Katalog No: 49 (Resim 3:49)
7,0 cm, 1,1-1,4 cm, 1,5 cm, kireç, kum, çok pişmiş, 2.5 YR 4/1, 2.5 YR 4/1
Katalog No: 50
7,7 cm, 0,5-1,0 cm, 1,5 cm, kireç, kum, sert, 5 YR 6/4- 5 YR 6/1, 7.5 YR 3/1, 7.5 YR 6/4.
Katalog No: 51
10,6 cm, 0,4-1,3 cm, 1.9 cm, taşçık, mika, kum, sert, 5 YR 6/8- 5 Y 7/1, 2.5 YR 5/6, 5 YR 6/8.
Katalog No: 52
5,5 cm, 0,7-1,1 cm, 1,4 cm, kireç, kum, sert, 5 YR 6/6, 2.5 YR 5/6, 5 YR 6/6.
Katalog No: 53
6,3 cm, 0,4-1,0 cm, 2,9 cm, mika, kireç, taşçık, sert, 2.5 YR 6/8, 2.5 YR 5/6 7.5 YR 6/6.
Katalog No: 54
9,3 cm, 0,6-1,1 cm, 1,1 cm, kireç, kum, sert, 2.5 YR 7/8, 1 FOR GLEY 4N, 5 YR 5/6.
Katalog No: 55
8,3 cm, 0,6-1,0 cm, 1,3 cm, kireç, kum, sert, 5 YR 6/6-2.5 YR 5/1, 2.5 YR 5/6 5 YR 5/8.
Katalog No: 56 (Resim 3:56)
4,4 cm, 0,8-0,9 cm, kireç, kum, orta, 5 YR 6/6, 2.5 YR 5/6, 5 YR 6/8.
Katalog No: 57
8,0 cm, 0,6-1,0 cm, kireç, kum, sert, 5 YR 6/6, 5 YR 5/3, 5 YR 7/6.
Katalog No: 58 (Resim 3:58)
9,1 cm, 0,5-0,9 cm, 1,2 cm, mika, kum, sert, 10 R 6/6, 10 R 4/8, 2.5 YR 6/6.
Katalog No: 60
9,1 cm, 0,5-0,9 cm, 1,4 cm, kireç, kum, sert, 7.5 YR 6/4, 7.5 YR 5/6, 7.5 YR 6/4.
Katalog No: 61 (Resim 3:61)
5,6 cm, 0,7-1,0 cm, 1,3 cm, kireç, kum, sert, 5 YR 7/4, 5 YR 6/6, 5 YR 7/6.
Katalog No: 62
6,0 cm, 1,1-1,4 cm, 1,8 cm, kireç, kum, mika, sert, 2 for gley 5/5PB, 7.5 YR 5/1, 7.5 YR 6/3.
Katalog No: 63 (Resim 3:63)
8,0 cm, 0,6-1,0 cm, 1,5 cm, mika, kireç,sert, 5 YR 4/4, 2.5 YR 4/1, 2.5 YR 5/6.
Katalog No: 65
10,9 cm, 0,5-1,0 cm, 1,3 cm, kireç, kum, sert, 5 YR 6/6, 7.5 YR 4/2, 7.5 YR 6/6
Katalog No: 66
6,6 cm, 0,5-0,9 cm, 1,8 cm, kum, sert, 2 For Gley 5/5 BG, 2.5 YR 4/1, 5 YR 6/3.
Katalog No: 67
7,0 cm, 0,6-0,8 cm, 1,7 cm, mika, kireç, kum, sert, 2.5 YR 7/1, 2.5 YR 4/4, 2.5 YR 6/6.
Katalog No: 68
6,9 cm, 0,3-1,0 cm, 3,0 cm, mika, kireç, kum, orta, 5 YR 6/6, 5 YR
EKLER
KAYNAKLAR
Abbasoğlu 1995
Abbasoğlu H., “Perge Kazısı 1991 Yılı Ön Raporu”, 15. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 2, 597- 611.
Abbasoğlu 2000
Abbasoğlu, H., “Perge Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, ed. O. Belli, Başak Matbaacılık ve Tanıtım Hizmetleri Ltd. Şti, Ankara, 241-247.
Akgül Özarslan 2015
Akgül Özarslan, S., “Kibyra’dan Bir Grup Mühürlü Pişmiş Toprak Unguentarium”, 8. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu (05-20 Eylül 2014 Eskişehir), 187-212.
Anderson-Stojanović 1987
Anderson-Stojanović, V. R., “The Chronology and Function of Ceramic Unguentaria”, AJA 91, 105-122.
Åström 1964
Åström, P., “Two Unguentaria and an Obol”, Opuscula Atheniensia 7, 187-190.
Baldoni-Franco 1995
Baldoni D.-Franco C., ‘’Unguentaria tardo-antichi da Iasos’’, Rivista Archaeologica 19, 121- 128.
Baydur-Seçkin 2001
Baydur, N.-Seçkin, N., Tarsus Donuktaş Kazı Raporu, TASK Vakfı, İstanbul.
Bilgin 2013
Bilgin, S., Perge Kazıları’nda Bulunmuş Damgalı Unguentariumlar, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Bilgin 2018
Bilgin, S., “Perge’de Bulunmuş Geç Roma Dönemi Damgalı Unguentariumları”, Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması II: Anadolu Akdeniz Sempozyumu, Antalya, 117-132.
Braund 2000
Braund, D., Athenaeus and His World: Reading Greek Culture in the Roman Empire, University of Exeter Press.
Brun 2000
Brun, J. P. “The Prodoction of Parfumes in Antiquity: The Cases of Delos and Paestum” AJA 104/2, 277-308.
Cheynet 1997
Cheynet, J. C., ‘’Byzantine Seals’’, 7000 Years of Seals, ed. D. Collon, British Museum Press, Londra, 107-123.
Cottica 1998
Cottica, D., “Ceramiche Bizantine Dipinte ed Unguentari tardo antichi dalla ‘Casa dei Capitelli Ionici’ a Hierapolis”, RdA XXI, 81-90.
Cottica 2000
Cottica, D., “Unguentari tardo antichi dal Martyrion di Hierapolis, Turchia”, MÉFRA 112/2, 999-1021.
Çokay Kepçe 2017
Çokay Kepçe, S., Perge Batı Nekropolis Mezar Buluntuları: 1997-2007 Yılları Arasında 169 Numaralı Parselde Yürütülen Çalışmalar, Ege Yayınları, İstanbul.
Çokay Kepçe-Özdizbay-Dönmez 2022
Çokay Kepçe S.-Özdizbay, A.-Dönmez, A., “Perge Kazısı 2020 Yılı Çalışmaları”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 4, 251-264.
Degeest-Ottenburgs-Kucha vd. 1999
Degeest, R.-Ottenburgs R.-Kucha H.-Viaene W.-Degryse P.-Waelknes M., “Late Roman Unguentaria of Sagalassos”, BaBesch, 74, 247-262.
Degeest 2000
Degeest, R., The Common Wares of Sagalassos, Typology and Chronology, Studies in Eastern Mediterranean Archaeology 3, Turnhout, Belgium.
Des Courtils 2001
Des Courtils, J., “Ksanthos, Rapport Sur La Campagne De 2000”, Anatolia Antiqua 9, 227-241.
Des Courtils-Laroche 2000
Des Courtils, J., Laroche, D., “Ksanthos et le Letoon. Rapport sur la Campagne de 1999” Anatolia Antiqua 8, 227-241.
Diederichs 1980
Diederichs, C., Salamine de Chypre IX, Céramiques Hellénistiques, Romaines et Byzantines, Diffusion de Boccard, Paris.
Kurtz-Boardman 1971
Kurtz, D. C.-Boardman J., Grek Burial Customs, The Canelot Press Ltd, London and Southampton.
Dündar 2008
Dündar, E., Patara IV.1, Patara Unguentariumları, Ege Yayınları, İstanbul.
Eisenmenger-Zäh 1999
Eisenmenger, U.-Zäh, A., “Ampullae tardoantiche dell’Asia Minore. Nuovi esempi da Cnido e Limyra”, QuadFriulA 9, 113-130.
Eisenmenger 2003
Eisenmenger, U., “Late Roman Pottery in Limyra (Lycia)”, Les céramiques en Anatolie aux époques héllenistiqueet romaine, ed. C. Abadie-Reynal, Actes de la Table Ronde d’Istanbul, Varia Anatolica XV, 193-196.
Erdoğan-Doğanalp 2022
Erdoğan A.-Doğanalp D., “Tripolis 2007-2009 Kazılarından Ele Geçen Unguentariumlar Üzerine Bir Değerlendirme”, Arkeoloji Dergisi, 1/28, 79-100.
Fırat 1999
Fırat, N., Perge Konut Alanı Keramiği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Gassner 1997
Gassner, V., Das Südtor der Tetragonos-Agora: Keramik und Kleinfunde, FiE 13/1/1, Wien.
Grinsell 1961
Grinsell, L. V., “The Breaking of Objects as a Funerary Rite”, Folklore 72/3, 475-491.
Hayes 1968
Hayes, J. W., “A Seventh-Century Pottery Group”, Excavatıons at Saraçhane in Istanbul: Fifth Prelımınary Report, Dumbarton Oaks Papers, C 22, 203-216.
Hayes 1971
Hayes, J. W., “A New Type of Early Christian Ampulla”, BSA 66, 243-248.
Hayes 1972
Hayes, J. W., Late Roman Pottery, The British School at Rome, London.
Hayes 1992
Hayes, J. W., Excavations at Saraçhane in İstanbul 2, The Pottery, Princeton.
Hayes 2008
Hayes, J. W., Roman Pottery: Fine-Ware Imports, Athenian Agora 32, Princeton, American School of Classical Studies at Athens.
Hellström 1965
Hellström, P., Labraunda II. i. Pottery of Classical and Later Date Terracota Lamps and Glass, C.W.K. Gleerup, Lund.
Isler 1961
Isler, H. P., “Heraion von Samos: Eine Frühbyzantinische Zisterne”, Athenische Abteilung, 84, 202-230.
Kara 2014
Kara, O., “Antalya Müzesi Müdürlüğü Başkanlığı’nda Perge Antik Kenti 2013 Yılı Kazı Çalışmaları”, 23. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara, 427-448.
Laflı 2004
Laflı, E., “Erster Vorläufiger Bericht Über Die Römisch- Kaiserzeitlichen und Spätantiken Keramikfunde aus Antiochia in Pisidien: Spätantik-Frühbyzantinischen Tonunguentarien”, 22. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C 2, Ankara, 175-188.
Laflı 2005
Laflı, E., “Spätantik-frühbyzantinischen Tonunguentarien aus Seleukeia Sidēra in Pisidien (Südwesttürkei)”, Proceedings of the First International Conference on Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean: Archaeology and Archaeometry (Barcelona, 14-16 March 2002), BAR International Series 1340, 667-679.
Metaxas 2005
Metaxas, S., “Frühbyzantinische Ampullen und Amphoriskoi aus Ephesos” Spaetantike und mittelalterliche Keramik aus Ephesos, ed. F. Krinzinger, Archaeologische Forschungen 13, Wien, 67-123.
Milella 1989
Milella, M., ‘’Ceramica e vie di comunicazione nell’Italia bizantina’’, MEFRA 101, 533- 557.
Nohlen-Radt 1978
Nohlen K.-Radt, W., Kapıkaya. Ein Felsheiligtum bei Pergamon, de Gruyter, AvP XII, Berlin.
Öz 2022
Öz, C., “Myra’nın Liman Yerleşimi Andriake’de Ele Geçen Geç Roma Dönemi Unguentariumları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 41, 59-89.
Özarslan 2015
Özarslan, S. A., “Kibyra’dan Bir Grup Mühürlü Pişmiş Toprak Unguentarium”, 8. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu (05-20 Eylül 2014 Eskişehir), 187-212.
Özdizbay 2008
Özdizbay, A., Perge’nin M.S. 1.-2. Yüzyıllardaki Gelişimi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Özdizbay 2012
Özdizbay A., “Perge’nin MS 1-2. Yüzyıllardaki Gelişimi”, Adalya, Ek Yayın Dizisi 10, Antalya.
Özhanlı-Fırat 2011
Özhanlı, M.-Fırat, M., “Side Unguentariumları Işığında Dini Kapların Kullanım Alanları Üzerindeki Etkileri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 23, 7-30.
Özüdoğru-Dündar 2007
Özüdoğru, Ş.-Dündar, E., ‘’Kibyra Geç Roma-Erken Doğu Roma Dönemi Mühürlü Unguentariumları’’, Olba, S.15, 145-178.
Plinius
Plinius, Naturalis Historia: NaturalisHistoria, ed. John Bostock, M.D., F.R.S., H.T. Riley, Esq., B.A., London 1855.
Quien 1958
Quien, M. L., Oriens christianus in quatuor patriarchatus digestus quo exhibentur ecclesiae, patriarchae caetrique praesules totius orientis studio, Vol. I, (1740 nüshasının tıpkı basımı), Akademische Druck-U. Verlagsanstalt, Graz, 1016.
Smetana Scherrer 1982
Smetana Scherrer, R. “Spätklassische und Hellenistische Keramik”, ed. H. Walter, in Alt -Ägina II-1.
Smith 1870
Smith, W., Dictionary of Greek and Roman Antiquities, London.
Şimşek-Duman 2007
Şimşek, C.-Duman, B., “Laodikeia’da Bulunan Geç Antik Çağ Unguentariumları”, Adalya X, 285-308.
Thompson 1934
Thompson, H. A., “Two Centuries of Hellenistic Pottery”, Hesperia 3. 4, 311-480.
Tulay 1992
Tulay, A. S., “Afrodisias Müzesi Bahçesi Kurtarma Kazısı-1990”, Müze Kurtarma Kazıları Semineri II, 29-30 Nisan 1991 Ankara, 147-166.
Werner 1999
Werner, S., ‘’Monogramm’’, RBK 6, 590-614.